ورود پژوهشکده امور اقتصادی به موضوع مالیات بر کالای دخانی
مالیات علاوه بر اینکه منبع درآمدی برای تأمین بودجه دولت‌هاست، ابزار سیاست‌گذاری نیز هست؛ سیاست‌گذاری برای جهت‌دهی به تولید، مصرف، تخصیص منابع و ایجاد توازن‌های منطقه‌ای و... . بنابراین معرفی انواع نظام‌های مالیاتی و نرخ‌گذاری مالیاتی برای اهداف سیاست‌گذارانه مقدمتا مستلزم شناخت صحیح جامعه هدف، متغیرهای اثرگذار، ارتباط این متغیرها با هم و مؤلفه‌های اثرپذیر است که این مهم جز با تحقیق و پژوهش مبتنی بر مبانی تئوریک و دانشی محقق نمی‌شود.
مالیات علاوه بر اینکه منبع درآمدی برای تأمین بودجه دولت‌هاست، ابزار سیاست‌گذاری نیز هست؛ سیاست‌گذاری برای جهت‌دهی به تولید، مصرف، تخصیص منابع و ایجاد توازن‌های منطقه‌ای و... . بنابراین معرفی انواع نظام‌های مالیاتی و نرخ‌گذاری مالیاتی برای اهداف سیاست‌گذارانه مقدمتا مستلزم شناخت صحیح جامعه هدف، متغیرهای اثرگذار، ارتباط این متغیرها با هم و مؤلفه‌های اثرپذیر است که این مهم جز با تحقیق و پژوهش مبتنی بر مبانی تئوریک و دانشی محقق نمی‌شود. صنعت دخانیات ایران مدتی است از وضعیت انحصار تولید خارج شده و در یک فضای نسبتا رقابتی قرار دارد. در بازار کالای دخانی، سمت عرضه مرکب از تولیدکنندگان قانونی و کالای قاچاق است که مورد اخیر، یعنی کالای قاچاق، حساسیت مستقیم به عوارض و مالیات‌ها ندارد، اما با اثرپذیری غیر‌مستقیم از آن از سهم بازار کالای قانونی تغذیه می‌شود. به عبارتی تأثیر مالیات بر این بخش از عرضه کالای دخانی (قاچاق) معکوس اثر مالیات بر بخش عرضه قانونی این کالاست و با افزایش مالیات، تحت تأثیر دو اثر درآمدی و جانشینی، تقاضا برای کالای قاچاق افزایش می‌یابد. علاوه بر این، موضوع دیگری که در سمت عرضه این محصول هست، بحث سلامت است و از این نظر کالای دخانی در گروه محصولات دارای عوارض اجتماعی منفی طبقه‌بندی می‌شود که ایجاب می‌کند رویکرد سیاست‌گذاری‌های بخش عمومی کاهش مصرف این نوع از کالاها باشد. ظرفیت و توان تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان قانونی محصولات دخانی نیز در تحمل بار مالیاتی یا انتقال تمام یا بخشی از آن به مصرف‌کننده نهایی یکسان نیست و تفاوت‌هایی اساسی بین تولیدکنندگان داخلی وجود دارد. در سمت تقاضا هم علاوه بر اثر درآمدی و جانشینی، وابستگی و تعلق مصرف هم عنصر اثرگذار دیگری است که در سایر کالاها کمتر مشاهده می‌شود. بنابراین اثر قیمتی بر کاهش مصرف با چسبندگی مواجه است. همه‌ساله در فصل رسیدگی به بودجه کل کشور، مباحثی چالشی درباره مالیات کالای دخانی در مجلس شورای اسلامی پیش می‌آید و لایحه دولت در قبال مالیات دخانیات در کمیسیون‌های تخصصی و کمیسیون تلفیق دستخوش تغییرات می‌شود و وجه غالب در این فرایند، دغدغه سلامت است و به‌تازگی چند سال است که صنعت نیز دغدغه‌های خود را مطرح می‌کند و به فراخور اثرگذاری و نفوذ سلامت یا صنعت، مالیات کالای دخانی تعیین می‌شود؛ بااین‌حال، آنچه در این میان کمتر مورد پرسش است، اثرگذاری واقعی مالیات بر کاهش مصرف در نبود عقبه پژوهشی است. آنچه در این چند سال خواست فعالان صنعت بوده، این است که نرخ و نوع مالیات دخانیات چیزی نیست که یک‌شبه و در کمیسیون تلفیق بودجه تعیین شود؛ این کار نیازمند بررسی‌ها و مطالعات دقیق کارشناسی قبلی است. به‌تازگی پژوهشکده امور اقتصادی وابسته به وزارت امور اقتصادی به موضوع تعیین مالیات کالای دخانی ورود کرده و در جلساتی که برگزار می‌شود، نظرات و دیدگاه‌های سازمان ها، نهادها و تشکل‌های ذی‌مدخل در تولید و سیاست‌گذاری با حضور نمایندگانی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت صمت، سازمان امور مالیاتی، شرکت دخانیات ایران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، انجمن تولیدکنندگان، واردکنندگان و صادرکنندگان محصولات دخانی، جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران و ماهنامه «توتون‌صنعت» مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. تشکیل چنین جلساتی با این ترکیب شاید کمتر مسبوق به سابقه بوده و می‌تواند به تفاهم و اجماع بر سر نحوه تعیین مالیات کالای دخانی، کنترل مصرف و مبارزه با قاچاق به‌طور مؤثر کمک کند. شاید آنچه در جلسات اول نمایان شد، نبود اطلاعات مطمئن درباره مصرف سرانه، کل مصرف، میزان واقعی قاچاق کالای دخانی در کشور و حتی میزان وصول مالیات سالانه بود که با ظرفیت دانشی پژوهشکده امید می‌‌رود موضوعات مختلف مؤثر در تصمیمات مسئولان برای کنترل مصرف دخانیات در عین احتراز از آسیب به صنعت و تولید داخلی، به‌درستی فصل‌بندی و مورد بررسی قرار گیرد.