در گفتگو با مدیر عامل جدید شرکت دخانیات ایران
مهم‌ترین چالشها و اولویت‌های دوره جدید مدیریتی
فرداد امیراسکندری در گفت‌وگویی تفصیلی، با اشاره به مهم‌ترین چالش‌های پیش روی شرکت دخانیات ایران، راهکارهای عبور از آنها را تشریح کرد و گفت: شرکت علی‌رغم همه کاستی‌ها و مشکلاتی که دارد، ظرفیت‌هایی داراست که به اتکاء آن می‌توان به بالندگی مجدد امیدوار بود.
23 دی ماه سال جاری، فرداد امیراسکندری، با حکم مدیرعامل مؤسسه صندوق حمایت و بازنشستگی کارکنان فولاد، مدیرعامل شرکت دخانیات شد؛ امیراسکندری برای اهالی صنعت دخانیات و کارکنان این شرکت، فردی شناخته شده بود؛ وی در همان روز معارفه بازگشت اعتماد به شرکت را محور برنامه‌های خود اعلام کرد.
به گزارش توتون صنعت در پایان سال 1403، مدیریت ارتباطات و امور بین‌الملل شرکت دخانیات ایران گفت‌وگوی مفصلی با مدیرعامل جدید شرکت دخانیات داشته است؛ که در این گفت‌وگو امیراسکندری ضمن تشریح وضعیت حال حاضر صنعت دخانیات در کشور و جایگاه شرکت دخانیات، به مهم‌ترین چالش‌های پیش رو و راهکارهای عبور از آنها اشاره کرده است که برای مخاطبان شنیدنی خواهد بود. این گفت‌وگو را در ذیل بخوانید.
ضمن تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید. جنابعالی به عنوان شخصیتی متخصص و صاحب‌نظر در صنعت دخانیات شناخته می‌شوید. برای سؤال نخست بفرمائید نظر شما درباره وضعیت حال حاضر این صنعت در کشور چیست؟
باید بگوییم که تا سال 1391 قانون انحصار دخانیات مصوب سال 1310 بر صنعت دخانیات ایران حاکم بود و شرکت دخانیات ایران مجری این قانون تلقی می‌شد و اساساً شرکت معادل با صنعت دخانیات کشور بود و بنگاه تولیدی مستقلی در این صنعت وجود نداشت و اگر هم بود صرفاً در قالب مشارکتی بود و شرکت دخانیات ایران تمامی وظایف امور حاکمیتی و تصدی‌گری صنعت دخانیات کشور را توأم عهده‌دار بود.
قبل از آن تاریخ، چهل درصد از سهام شرکت در قالب سهام عدالت واگذار شده بود که البته در سنوات بعد میزان آن کاهش یافت و الان حدود 27 درصد است.
در قانون بودجه سال 1391 بندی آمده بود که براساس آن می‌بایست بدهی دولت به مؤسسه صندوق حمایت و بازنشستگی کارکنان فولاد از سهام، اموال و دارایی‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت تأمین می‌شد. در این راستا بود که هیئت وزیران طی مصوبه مورخ 22/07/1391 فهرستی از شرکت‌ها و اموال و دارایی‌های وزارت صمت را برای واگذاری بابت مطالبات صندوق مذکور مصوب نمود که 55 درصد سهام شرکت دخانیات ایران هم جزء آن بود. البته می‌دانید که واگذاری در قالب رد دین نافی فرایند مزایده نیست و به همین دلیل در قراردادهای واگذاری که سازمان خصوصی‌سازی با اشخاص طلبکار منعقد می‌نماید واگذاری طی سه سال از طریق سازمان مذکور و به شکل مزایده را شرط می‌کند، هرچند که خود سازمان خصوصی‌سازی هم این شرط را رعایت نمی‌کند و الان بیش از یازده سال است که از عقد قرارداد سپری شده و همه ساله سازمان خصوصی‌سازی با اخذ مصوبه از هیئت وزیران این مدت را تمدید می‌کند. باید اضافه کنم که قبل از واگذاری سهام شرکت دخانیات ایران زمینه‌های خصوصی‌سازی در حال فراهم شدن بود.
یکی از الزامات خصوصی‌سازی بنگاه‌های دولتی طبق قانون اجرای سیاست‌های اصل 44 قانون اساسی این است که قبل از واگذاری، وظایف حاکمیتی این قبیل شرکت‌ها احصا و به دستگاه اصلی منتقل شود و در این راستا بود که پنج وظیفه حاکمیتی برای شرکت دخانیات احصاء و طی مصوبه مورخ 27/04/1391 هیئت وزیران این وظایف به وزارت صنعت، معدن و تجارت واگذار شد. این اقدام قبل از آن بود که نام شرکت دخانیات ایران در فهرست واگذاری سهام به مؤسسه صندوق حمایت و بازنشستگی کارکنان فولاد قرار گیرد. پس باید بگویم نقطه عطف دوم تاریخ صنعت دخانیات ایران بعد از تصویب قانون انحصار دخانیات ایران در سال 1310، تاریخ تفکیک وظایف حاکمیتی از شرکت دخانیات ایران یعنی تیرماه سال 1391 بود.
این وظایف شامل صدور مجوزها و عاملیت‌های صنعتی و بازرگانی، تعقیب و پیگیری پرونده‌های قاچاق کالای دخانی، تعیین مناطق کشت توتون و تنباکو و ساماندهی و نظارت بر خرید این محصولات، وصول حقوق و عوارض دولتی و... بود و تا حدودی عجولانه انجام شد، زیرا هنوز زیرساخت‌های لازم در حوزه امور حاکمیتی و دستگاه متولی فراهم نبود و حتی به جرأت می‌توانم بگویم هنوز هم فراهم نیست.
از آن تاریخ ما دچار یک آشفتگی در قوانین و مقررات و محیط کسب و کار صنعت دخانیات کشور شدیم. شرکت‌های خارجی که تولید مشترک با ما انجام می‌دادند از شرکت دخانیات ایران منفک شدند و به تولید مستقل روی آوردند، در حالی که حدود 50 درصد درآمد شرکت از محل کارمزد حاصل از تولید مشارکتی با این شرکت‌ها بود و بخش زیادی از نیروی انسانی شرکت به اعتبار تولیدات مشترک جذب شده و در خطوط تولیدات مشترک مشغول بکار بودند. نتیجه این شد که بخش عمده‌ای از درآمد شرکت از دسترس خارج شد.
با این مقدمه در مورد وضعیت کلی صنعت باید عرض کنم که از آن تاریخ به بعد و در این یک دهه اخیر، صنعت بر محور سلامت و با راهبری بخش بهداشت مدیریت شده و به دیگر ابعاد صنعت همچون اشتغال، صیانت از منابع ارزی کشور، ظرفیت‌های بخش کشاورزی، خطر قاچاق و ... کمتر توجه شده است و صرفاً از بعد بهداشت و سلامت قوانین و مقرراتی وضع و مالیات‌های سنگینی بر کالای دخانی وضع گردید که امروز شرایط را برای همه خصوصاً شرکت دخانیات ایران سخت کرده است. در باب تنباکوی معسل که مصرف کشور بیش از 15 هزار تن برآورد می‌شود، بعد از وضع مالیات‌های سنگین و متعدد، تولید داخلی که می‌رفت تا سهم قابل توجهی از نیاز کشور را تأمین کند، به حاشیه رفت و امسال به پایین‌ترین میزان خود در طی چندسال اخیر رسیده است.
گردش مالی کالای دخانی در کشور تا دو میلیارد دلار هم تخمین زده می‌شود. سهم صنعت دخانیات از مالیات به نسبت ارزش بازار آن در مقایسه با سایر فعالیت‌های اقتصادی بسیار بالاست. بازیگران اصلی صنعت در کشور شرکت‌های bat و jti و همچنان شرکت دخانیات ایران هستند. سهم مقداری شرکت دخانیات ایران حدود هشت درصد، ولی سهم ریالی آن حتی از سه درصد هم کمتر است. در هر حال مالیات‌های غیرکارشناسی‌شده در کنار قاچاق، معضل اصلی صنعت دخانیات کشور است. این امر با یک نابسامانی در قوانین و مقررات محیطی و کسب و کار صنعت دخانیات ایران توأم شده و مبارزه با قاچاق کالای دخانی متولی جدی ندارد و اگر هم داشته باشد منابع مالی کافی برای این کار در اختیار ندارد.
بار و مسئولیت امور حاکمیتی بخش کشاورزی صنعت همچنان با شرکت دخانیات ایران است و وزارت جهاد کشاورزی در این خصوص مسئولیتی بر عهده نمی‌گیرد و ندارد.
در هر حال صنعت دخانیات در جهان صنعت قابل اهمیتی است. ارزش گردش مالی این صنعت در جهان سالیانه بیش از هزار میلیارد دلار است.
به طور خلاصه عرض کنم که نیاز است سند جامع صنعت دخانیات کشور با مشارکت همه دستگاه‌های دخیل تدوین شود. ما پیشنهادات لازم را در این مورد تدوین کرده و به زودی به مسئولان ارائه خواهیم کرد. از سویی برای امور حاکمیتی صنعت باید بودجه مناسب تخصیص یابد، قوانین و مقررات مالیاتی اصلاح شود و ارقام دقیق وصولی مالیات توسط مراجع مالیاتی اعلام شود تا با تکیه بر اطلاعات ناقص مالیات جدید وضع نشود. دستگاههایی که از محل مالیات‌های دخانی در قوانین بودجه منابع مالی دریافت می‌کنند، میزان تخصیص و محل مصرف را باید اعلام کنند و به اطلاع عموم برسانند. وزارت جهاد کشاورزی در امور مربوط به بخش کشاورزی این صنعت قبول مسئولیت نماید. نحوه برخورد با محصولات نوظهور همچون سیگارهای الکترونیکی و حرارتی تعیین تکلیف شود وجلو قاچاق آنها به طور کامل گرفته شود یا اجازه تولید به تولیدکننده داخلی داده شود و آمار دقیقی از مصرف سرانه و کل کشور برای کالای دخانی ارائه شود. در حال حاضر اطلاعاتی که از ناحیه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارائه می‌شود قابل اتکا نیست، ترانزیت کالای دخانی هم از خاک ایران باید ممنوع شود. بخش عمده‌ای از قاچاق کانتینری به این شیوه انجام می‌شود و در نهایت سازمان اموال تملیکی از فروش کالای دخانی مکشوفه و غیرمجاز حتی به قصد صادرات خودداری نماید و کلیه این نوع کالاها را امحاء نماید.
شما بعد از یک دوره، مجدد و این بار در قامت مدیرعامل به این شرکت قدیمی بازگشته‌اید. انگیزه شما از حضور دوباره در شرکت دخانیات چیست؟
باید عرض کنم من کارمند شرکت دخانیات ایران هستم و اگر مدتی نبودم به سایر دستگاه‌ها مأمور بودم. در هر حال فارغ از این موضوع هر چند در جایی دیگر شرایط و موقعیت‌های شغلی مناسبی هم برایم فراهم بود و می‌دانستم قبولی مسئولیت در این مجموعه با شرایط حاضر و بدهی‌های مالیاتی بالا تبعات قانونی برای اعضای هیئت‌مدیره و مدیرعامل دارد، اما دغدغه شرایط شرکت و بیش از همه نگرانی‌های همکاران از وضعیت پیش رو باعث این تصمیم شد. همکاران نگران روند فعلی امور بودند و این نگرانی دور از واقعیت نبود.
می‌دانید بعد از سال 1391 و تفکیک امور حاکمیتی از شرکت و از دست رفتن درآمدهای تولید مشارکتی و بی‌ثباتی‌های مدیریتی پی در پی، شرکت در موقعیت بحرانی قرار گرفت. ما تا حدودی از سال 1395 توانستیم شرایط را مدیریت کنیم و روند امور تا سال1400 در مسیر تثبیت و بهبود بود، اما بعدها اتفاقاتی افتاد و انتصابات مدیریتی خارج از شرکت دوباره شرایط را پیچیده‌تر کرد. کارکنان امیدوار بودند شرکت دخانیات ایران شرکتی سودآور و ممتاز باشد و به این امید که شرکت سودآور باشد بیش از 1700 نفر از کارکنان سهام ترجیحی شرکت را خریدند. این تعداد افراد به دلیل داشتن سهام ترجیحی از دریافت سهام عدالت محروم شدند و سال‌های پیش مبلغی که برای این میزان سهام تعیین شد حدود سی میلیارد تومان بود که از حقوق کارکنان کسر شد. این مبلغ به نرخ امروز رقم بالایی می‌شود. بسیاری از این افراد برای خرید سهام ترجیحی با من مشورت کردند فکر نمی‌کردند روزی شرکت دچار زیان‌های سنگین می‌شود. من در مقابل این گروه از کارکنان نیز احساس وظیفه و مسئولیت می‌کنم.
می‌دانید مدیریت هر بنگاه اقتصادی نیازمند تخصص و مهارت خاص خود است. همانطور هم مدیریت یک دستگاه اجرایی دولتی مهارت و تجارب علمی و عملی مربوط به خود را نیاز دارد، اما وقتی شما مدیر یک بنگاه اقتصادی دولتی می‌شوید لازم است هم به مسائل بنگاه‌داری آشنا باشید، هم نباید با مسائل حاکمیتی و نظام تصمیم‌گیری در حاکمیت اعم از دولت یا قوه قانونگذاری بیگانه باشید. انتخاب مدیران در بنگاه‌های اقتصادی دولتی به صرف سابقه کار در دستگاه‌های اجرایی و یا به صرف تجربه در بنگاه‌های اقتصادی به تنهایی کافی نیست. این شد که برخی انتصاب‌های مدیریتی در گذشته با واقعیات موجود شرکت و الزامات مدیریتی در این قبیل مجموعه‌ها تناسب نداشت.
وضعیت امروز شرکت را چگونه می‌بینید و مهم‌ترین چالش‌های پیش رو چیست؟
امروز شرکت در شرایط خاصی قرار دارد؛ شاید در طول تاریخ پر فراز و نشیب شرکت دخانیات ایران هرگز وضعیت به اندازه فعلی نگران‌کننده نبوده است. از دست رفتن قابل توجه سهم بازار ریالی و مقداری، از دست رفتن مشتریان و تغییر ذائقه‌ها، به فروش نرفتن محصولات و انباشت بی‌سابقه کالا در انبارها و پای خطوط، انحراف از فرمول اصلی، نبود مواد اولیه، پیچیدگی‌ها و درهم تنیدگی‌ها موجود در سیستم فروش در اشکال مویرگی درون‌سپار، برون‌سپار و مشارکتی، و فروش عمده و عدم تجانس و هماهنگی بین آنها، گسست پیش رو در جریان تأمین مواد اولیه ناشی از عدم انجام بموقع تعهدات قراردادی توسط تأمین‌کننده‌گان، خودداری سازندگان اصلی ماشین‌آلات از تأمین قطعات ضروری به دلیل مطالبات ارزی معوق خود از شرکت، بدهی‌های کلان به سازمان مالیاتی، تأمین کنندگان، کشاورزان و پیمانکاران و سایر اشخاص در سراسر کشور، زیان انباشته و رو به تزاید، نبود نقدینگی و ... همه و همه اینها دست به دست هم داده تا امروز شاهد از دست رفتن اموال و دارایی‌هایی باشیم که قریب به نود سال حفظ و انباشت شده بود.
وقتی شرکت ناگزیر شده بیش از 50 درصد حقوق مالکانه خود را در انبارهای 12 هکتاری نازی‌آباد تهران واگذار کند و منابع آن را صرف هزینه‌های روزمره کند. وقتی زمین بسیار مناسب در مرکز رشت، املاک و مستغلات با ارزش در مریوان و... بابت بدهی‌های مالیاتی به سازمان امور مالیاتی معرفی شده‌اند تا فروخته شود و طلب مالیاتی خود را بردارد و حتی ده‌ها دستگاه خودرو شرکت که می‌توانست در اختیار شبکه توزیع مویرگی باشد، امروز در توقیف سازمان امورمالیاتی است نشان می‌دهد که سیاست‌های اتخاذ شده و اقدامات انجام شده تاکنون کارآیی لازم را نداشته و عملاً شکست خورده و شرکت از مسیر صحیح و اصولی خارج و در جهت خلاف منافع و مصالح واقعی خود در حرکت است.
کل ارزش فروش انواع سیگارت از ابتدای سال تاکنون آن هم به صورت ناخالص کمتر از بدهی مالیاتی است. از برنامه تولید 37 درصد عقب هستیم و خطوط تولید تنها با یک چهارم ظرفیت عملی در حال کار هستند. نبود مواد اولیه، نبود قطعه و خرابی ماشین‌آلات و قطعی برق از دلایل اصلی توقفات ممتد خطوط تولیدی است، میزان ضایعات بسیار بالا و غیرقابل قبول است. برنامه داشتیم امسال تولید را به ده میلیارد نخ برسانیم اما دیدیم در این صورت مجبوریم با همان فرمول جایگزین ادامه دهیم و مواد اصلی را نداشتیم و ترجیح دادیم کیفیت را انتخاب کنیم هر چند لازم باشد شیب تولید را مدیریت کنیم.
دعاوی حقوقی و تصرف املاک و دارایی‌ها توسط سایر سازمان‌ها نیز از چالش‌های موجود است. بی‌اعتمادی کارکنان به توانمندی مدیران در حل مسائل و اساساً بی‌اعتمادی به شرکت در بین تمامی ذینفعان شرکت معضل جدی بوده که با مدیریت صحیح باید دوباره این اعتماد احیاء شود.
اولویت‌ها و مهم‌ترین برنامه شما برای عبور از این چالشها چیست؟
اولویت اصلی در شرایط حاضر مدیریت بدهی‌ها به سازمان امورمالیاتی و با تأمین کنندگان داخلی وخارجی و کشاورزان است؛ بدهی اصلی و تعیین‌کننده ما بدهی مالیاتی است. شاهد بودید که اخیراً حساب‌های بانکی ما را سازمان امور مالیاتی مسدود کرد که با تلاش‌هایی که انجام شد رفع مسدودیت شد. ما برای این موضوع راه‌حل دادیم. پشنهاد لازم را با هماهنگی‌هایی که هم با مدیرعامل محترم مؤسسه صندوق حمایت و بازنشستگی کارکنان فولاد و هم مدیران ذیربط در وزارت صمت داشتم، ارائه کرده‌ام و امیدوارم به نتیجه برسد که در این صورت یکی از دغدغه‌های جدی بر طرف می‌شود. مطالبات کشاورزان و تأمین‌کنندگان را تا آنجا که مقدورات ما اجازه می‌دهد داریم پرداخت می‌کنیم.
اولویت بعدی تأمین مطمئن و پایدار مواد اولیه است. متأسفانه بررسی‌های ما نشان می‌دهد که با یک گسست نگران‌کننده در جریان تأمین مواد اولیه مواجه هستیم. تأمین‌کننده اصلی مواد اولیه توتونی و غیرتوتونی اعلام کرده که در موعد مقرر قادر به تأمین مواد توتونی نیست و هر گونه اقدام جدید برای تأمین هم زمان‌بر خواهد بود. ما برنامه داریم که با همین شرایط هم جریان تولید استمرار یابد و هم کاستی‌ها را برطرف کنیم.
اما تهدید جدی دیگر زیان‌ده بودن فعالیت شرکت است. در سال قبل عملیات شرکت بیش از 900 میلیارد تومان زیان داشت و امسال هم به بیش از هزار میلیارد تومان می‌رسد. برگشت به فرمول‌های اصلی و استاندارد و ایجاد اطمینان در مصرف‌کنندگان به محصولات ما و بازگشت مجدد ذائقه‌ها و معرفی محصولات جدید، توجه به صادرات مستقیم نه با واسطه و تمرکز وتوجه ویژه به مزیت برتر شرکت در بخش کشاورزی، مدیریت بهینه املاک و دارایی‌ها، جذب سرمایه، استفاده از ابزارهای نوین مالی برای تأمین منابع مورد نیاز، پیشنهاد برخی از اصلاحات در قوانین و مقررات، برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری از واحدها و خطوط غیرفعال و راکد، همکاری با مراکز تحقیقاتی معتبر داخلی و خارجی برای ارتقاء کیفیت محصولات توتون داخلی و شناسایی و معرفی ارقام مناسب برای کشت در مناطق، توجه به شایستگی‌ها و توانمندی‌های همکاران و بکارگیری ظرفیت‌های داخلی و استفاده از نظرات نیروی انسانی متخصص و نخبگان و در نهایت و مهم‌ترین برنامه احیاء و بازگشت اعتماد به شرکت و همان طور که در جلسه معارفه عرض کردم اعتماد کارکنان، اعتماد مصرف‌کنندگان، تأمین‌کنندگان و توزیع‌کنندگان و سهامداران. اینها بخشی از برنامه‌های ما برای برون‌رفت از شرایط فعلی حاکم بر شرکت است.
در پایان اگر نکته‌ای خطاب به همکاران در شرکت دارید، بفرمائید!
همانطور که عرض کردم انگیزه اصلی من از بازگشت به شرکت، قرارگرفتن در کنار همکاران خود و سهیم شدن در دغدغه‌ها و نگرانی‌های آنان و کمک به مسائل و مشکلات شرکت بود. من نه به عنوان مدیرعامل، بلکه تنها یک عضو از خانواده بزرگ شرکت دخانیات ایران هستم و حداکثر در حد یک سر تیم که در کنار هم و دست به دست هم می‌باید شرکت را از این گذرگاه سخت تاریخی عبور دهیم.
تداوم فعالیت شرکت و پایداری و سودآوری آن، قرار گرفتن شرکت در جایگاه واقعی خود در ایران و حتی منطقه و اجتناب از هرگونه خدشه به معیشت زندگی همکاران و بهبود سطح رفاهی آنان، غایت اصلی همه این اقدامات و تلاش‌هایی است که عرض کردم.
از اعتماد همکاران به خود سپاسگزارم و آن را تنها پشتوانه اقداماتی می‌دانم که برای سازماندهی مجدد شرکت متناسب با محیط کسب و کار فعلی لازم است در دستورکار قرار گیرد. شرکت علی‌رغم همه کاستی‌ها و مشکلات، ظرفیت‌هایی دارد که به اتکاء آن می‌توان به بالندگی مجدد امیدوار بود و در رأس همه این ظرفیت‌ها تعصب سازمانی و عزم و اراده راسخ و باور همکاران به افق‌های روشن قرار دارد. از این که مجدداً به جمع خانواده خود برگشتم خوشحالم و در این ایام پایانی سال و ماه مبارک رمضان با آرزوی قبولی طاعات و عبادات، پیشاپیش فرارسیدن نوروز باستانی را به عموم همکاران و خانواده‌های آنان تبریک عرض می‌کنم و در سال جدید امید، بهروزی، ایامی نیک و شادکامی برای تمامی آنان آرزومندم و از خداوند متعال مسئلت می‌نمایم.
