محصولات دخانی از جمله سیگارت به عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل تهدید سلامت انسان، نقش به سزایی در تعیین رتبه بهداشت جوامع دارد. در این میان مولفه‌های کیفی سیگارتهای قاچاق که به عنوان یک معظل، سلامت، امنیت اقتصادی، اجتماعی و روانی جامعه را هدف گرفته هیچ‌گاه مورد سنجش و آزمایش قرار نگرفته و نظارت‌های لازم درخصوص مواد تشکیل‌دهنده آن انجام نمی‌شود. به همین دلیل اینگونه محصولات از استانداردهای لازم برخوردار نبوده و این احتمال وجود دارد که حاوی مواد سمّی و بعضاً غیرمجاز باشند که سلامت مصرف کننده را با تهدید جدی مواجه نماید. این درحالی است که در شرکت‌های معتبر، کنترل کیفیت مواد اولیه و محصولات تولیدی رویه‌ای معمول و مستمر بوده که در آزمایشگاه‌های کنترل کیفی صورت می‌پذیرد. شرکت دخانیات ایران نیز به عنوان شرکتی باسابقه و خوشنام در تولید محصولات دخانی استاندارد، با دارا بودن واحدهای کنترل کیفی مجهز و دانش فنی لازم، همواره بر نوع مواد مصرفی و کیفیت نهایی محصول از طریق ارزیابی شاخصهای لازم نظارت می‌نماید.
سیگارت از دو بخش توتونی و غیرتوتونی تشکیل شده است. استفاده از توتون‌های مرغوب با عطر و طعم مناسب و ویژگی‌های مطلوب ذائقه‌ای و شیمیایی متناسب با نوع سیگارت تولیدی، از مولفه‌های مهم کیفیت محسوب می‌گردد. از اینرو استفاده از توتون‌های مرغوب و با کیفیت همواره در دستور کار شرکت دخانیات ایران قرار دارد. اما در سیگارتهای قاچاق که با توجه به اینکه بخش عمده هزینه ساخت سیگارت مربوط به بخش توتونی آن است با هدف کاهش هزینه تولید و افزایش حاشیه سود غالبا از توتون‌های نامرغوب، کهنه یا حتی ضایعات توتون و تنباکو استفاده می‌شود. این گونه ترکیبات نامرغوب معمولا حاوی مقدار بیشتری قطران(tar) و مواد سمّی هستند.
قطران، ترکیبی پیچیده از هزاران ماده شیمیایی مختلف است که بسیاری از آنها مضر و برای سلامتی مصرف کننده خطرناک هستند. برخی از مهم‌ترین مواد موجود در قطران شامل هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (pahs) – از جمله بنزو (آ) پیرن، نیتروزآمین‌ها، فلزات سنگین، فنول‌ها، فرمآلدهید و آکرولئین می‌باشند که به سلول‌های بدن آسیب زده و موجب التهاب ریه و بروز سرطان می‌گردند. در شرکت دخانیات ایران میزان قطران و همچنین نیکوتین(nicotine) در آزمایشگاه‌های مرجع به صورت دقیق، بررسی و مقادیر آنها حسب وظایف اجتماعی و قانونی و تعهدی که به مصرف کنندگان دارد به طور واقعی بر روی پاكت سیگارت حسب میلی گرم در هر نخ درج می‌گردد در حالیکه در سیگارتهای قاچاق میزان قطران و نیکوتین درج شده در روی پاکت به دلیل عدم نظارت و تولید در شرایط غیربهداشتی، واقعی نبوده و در برخی موارد میزان قطران واقعی دو برابر عدد درج شده بر روی پاکت سیگارت است.
استفاده از مواد غیرتوتونی مرغوب سیگارت هم نظیر فیلتر حاوی الیاف استات سلولز و کاغذ نیز نقش بسزایی در کاهش مضرات سیگارت دارد. استفاده از مواد مرغوب در تولید فیلتر موجب کاهش قطران ورودی به بدن مصرف کننده می‌گردد. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته به دلیل استفاده از فیلترهای تقلبی و بی‌کیفیت (الیاف مصنوعی) در سیگارتهای قاچاق، میزان جذب و کاهش ترکیبات خطرناک دود سیگارت، بسیار پایین میباشد. کاغذ سیگارتهای قاچاق اغلب از مواد ارزان و بی‌کیفیت ساخته شده که هنگام سوختن، با تولید ترکیبات مضر، میزان قطران را افزایش می‌دهد. همچنین، برخی از این سیگارت‌ها دارای مواد شیمیایی برای سرعت بخشیدن به فرآیند سوزش هستند که خود منبع تولید مواد سرطان‌زا است.
در همین رابطه و در بررسی‌های آزمایشگاهی انجام شده بر روی تعداد زیادی از سیگارتهای قاچاق موجود در بازار و حتی برخی برندهای محبوب تولید شده در داخل کشور مشخص گردید که فیلتر و توتون استفاده شده در تولید آنها بسیار نامرغوب بوده و همچنین نتایج آنالیز ترکیبات دود در آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت نشان داد که مقدار نیكوتین و قطران آنها خیلی بیشتر از مقادیری است كه بر روی پاكت‌ها درج شده است که با توجه به جذب محدود قطران توسط فیلتر سیگارت، بدیهی است قطران مازاد به طور مستقیم جذب بدن مصرف‌كننده خواهد شد.
در خصوص سایر ترکیبات مورد استفاده در ساخت سیگارت از جمله مواد افزودنی بهبود دهنده طعم نیز باید اذعان داشت که استفاده از این مواد در محصولات تولیدی شرکت دخانیات ایران از طریق نظارت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان غذا و دارو انجام می‌گردد، اما در برندهای خارجی قاچاق به دلیل عدم نیاز به اخذ مجوزهای لازم در این زمینه، میزان آمونیاك و فلزات سنگین سرطان‌زای آسیب‌زننده به سیستم عصبی بسیار بالاتر بوده و به هیچ عنوان با تولیدات داخلی قابل قیاس نمی‌باشند. به طور مثال شاخصهای کیفی مواد افزودنی نظیر پودر كاكائو، گلیسیرین و شیرین بیان كه در تولیدات داخلی مصرف می‌گردد، كاملا تحت كنترل و نظارت استانداردهای مدوّن (isiri) می‌باشند در حالی که در محصول قاچاق، مصرف كننده از محتوای آن آگاه نیست.
نکته منفی دیگر محصولات قاچاق کاربرد مواد طعم دهنده با خاصیت ایجاد وابستگی در فرد است. هرچند استفاده از این نوع مواد برای همه تولید‌کنندگان سیگارت امكان‌پذیر میباشد، ولی در تولیدات مجاز داخل كشور، مجوز استفاده از آن وجود ندارد. از اینرو به دلیل مخاطرات بی شمار استفاده از سیگارتهای قاچاق توصیه می‌گردد مصرف‌‌كنندگان سیگارت، فریب برندهای جذاب به ظاهر معروف خارجی ارزان قیمتی كه اكثرا در كشورهای همسایه به طور غیرقانونی تولید و به داخل كشور قاچاق می‌شوند را نخورند زیرا مضرات آنها ده‌ها برابر بیشتر از سیگارتهای تولید داخل است.
از: حجت صالح‌زاده
منابع:
سازمان جهانی بهداشت (who)
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (cdc)
انجمن سرطان آمریکا (american canser society)
موسسه ملی بهداشت (nih-smoking and tobacco use)