توتون صنعت در سالی که گذشت، چه نوشت؟

اطلاع رسانی قوانین و مقررات مهم و نحوه اجرای آنها هم از موضوعاتی بود که به آن پرداختیم. مخاطبان ماهنامه علاوه بر فعالین صنعت، مدیران و مسئولین در دستگاههای اجرایی مرتبط، نمایندگان مجلس و برخی نهادهای نظارتی هستند و در این راستا شمارگان نشریه به این مراجع و نهادها بطور مرتب ارسال می‌شود. ضمن اینکه نسخه الکترونیکی آن هم در سایت نشریه در دسترس می‌باشد. به این ترتیب محتوای.ماهنامه به غیر از بهداشت و سلامت ابعاد دیگری از صنعت را هم به تصویر می‌کشد ودر معرض اطلاع و قضاوت دیگران قرار می‌دهد. به این امید که با ارایه تصویری روشن از صنعت وتمامی ابعاد و زوایای آن، شرایط برای تصمیم سازی‌ها و سیاستگذاری‌های منطقی بیشتر فراهم شود و از تصمیمات یکسویه ویک بعدی برای صنعت دخانیات کشور اجتناب گردد.

 تولید همچنان در تنگنا
به پایان سال 1402 رسیدیم در حالی که صنعت دخانیات کشور زیر بار فشارهای مضاعف مالیاتی بود و خصوصاً بخش تولید تنباکوی معسل در مقابل آماج کالای قاچاق دست‌ها را به نشانه تسلیم بالا برد. 
شماره 30، اولین شماره ماهنامه توتون صنعت در سال جاری بود که در فروردین ماه منتشر شد. این شماره حاوی پیام رهبر انقلاب بود که طی آن بر لزوم حمایت از تولید و کاستن ازمشکلات اقتصادی تاکید شد و نهایتاً از سوی ایشان «مهار تورم و رشد تولید» به عنوان شعار سال اعلام شد. امید و انتظار می‌رفت که متولیان امر و مسئولین در هر سه قوه در ترجمان این شعار، برنامه‌ها و اقدامات اجرایی مناسب را تدارک ببینند و به انجام برسانند. هر چند که برای صنعت دخانیات از قبل و در قالب قانون بودجه سال 1402 که اواخر سال قبل تصویب شد با وضع مالیات‌های غیرکارشناسی، استراتژی مهار تولید کلید زده شده بود. در این شماره در قالب یادداشت مدیر مسئول، تحلیلی از بودجه سال 1402 کل کشور ارائه گردید و افزایش شدید مالیات در بودجه در مقایسه با سال قبل یادآوری شد. موضوعی که کمتر مورد توجه سایر رسانه‌ها قرار گرفته بود و همچنین غیرواقعی بودن برخی از ارقام سمت درآمدی بودجه و احتمال کسری آن را یادآور شدیم که در عمل هم اتفاق افتاد و اتفاقاً رقم آن هم به عدد پیش‌بینی ما نزدیک بود. 
آمار عملکردی صنعت در سال 1401 در بخش‌های تولید، توزیع، کشاورزی و همچنین برخی برآوردها در مورد قاچاق کالای دخانی آن سال را هم در این شماره آوردیم.
«رابطه معنی دار بین فشارهای اجتماعی و مصرف دخانیات» عنوان مقاله‌ای بود که در شماره فروردین ماه درج شد در این مقاله نتیجه گیری شده بود که انگیزه مصرف دخانیات در طبقات مختلف درآمدی متفاوت است و در طبقات پایین درآمدی آنچه موجب گرایش به مصرف دخانیات است بیشتر فقر و شرایط سخت اقتصادی و اجتماعی است. 

 همزیستی قاچاق دخانیات با مالیات‌های مضاعف
«واگذاری بازار داخل به کشورهای همسایه با افزایش مالیات در ایران» عنوان گزارشی بود از گفتگو با یکی از فعالین عرصه تولید صنعت دخانیات کشور که در شماره 31 ماهنامه در اردیبهشت ماه درج شد. او در این گفتگو از فعال شدن سه شیفته واحدهای تولیدی در آن سوی مرزها به دلیل سیاست‌های مالیاتی در ایران خبر می‌داد. 
در این شماره همچنین گزارش تحلیلی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی را داشتیم که در آن نتیجه گیری و پیشنهاد شده بود میزان مالیات دخانیات در سال‌های آینده افزایش نیابد و قبل از آن، برای جلوگیری از افزایش قاچاق اهتمام ویژه صورت پذیرد و اثر مالیات مضاعف بر دخانیات در قانون بودجه سال 1402 بر شاخص‌های سلامت، مصرف، قاچاق، تولید و رفاه خانوارها سنجیده شود تا راهنمایی برای تصمیم گیری‌های سال‌های آتی باشد. 

 کنترل مصرف دخانیات در کژ راهه
در شماره خردادماه به بهانه سی و یکم ماه می‌ روز جهانی بدون دخانیات، اثرگذاری سیاست‌های کنترل مصرف در ایران را بررسی کردیم. آن طور که شواهد نشان می‌داد این سیاست‌ها که اساساً معطوف به افزایش مالیات کالای دخانی است چندان به هدف اصابت نکرده است و مصرف دخانیات در کشور افزایش یافته و از سایر روش‌ها برای کاستن از گرایش به مصرف دخانیات غفلت شده است. عنوان این گزارش «سیاست‌های کنترل مصرف دخانیات در مسیر بیراهه» بود.
 با توجه به این که احتمال می‌رفت در لایحه برنامه هفتم توسعه مفادی در ارتباط با مالیات دخانیات درج شود، از همان بدو تقدیم لایحه به مجلس جزئیات آن را دنبال کردیم. در لایحه ارسالی دولت اشاره‌ای به افزایش مالیات کالای دخانی نشده بود و فقط یک پیشنهاد از کمیسیون بهداشت مجلس ارائه شد که صرفاً سهم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را از مالیات بر ارزش افزوده دخانیات 50 درصد تعیین می‌کرد، بدون این که تغییری در مقادیر و ضرایب قانونی مالیات را دنبال کرده باشند. در این راستا در شماره خرداد گزارشی داشتیم با عنوان «مالیات در لایحه برنامه هفتم توسعه».
مجتمع دخانیات تهران وابسته به شرکت دخانیات ایران اولین مجتمع دخانیات کشور است. خبرنگار توتون صنعت با مراجعه به محل کارخانه واقع در خیابان قزوین تهران گزارش جامعی با عنوان «یک روز با اولین مجتمع دخانیات ایران» تهیه کرد که مفصلاً در شماره خرداد ماهنامه درج شد. 
یکی از چالش‌های اصلی صنعت دخانیات و شبکه توزیع کالای دخانی دستورالعمل‌های اجرایی تبصره 4 الحاقی به ماده 18 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز است. به همین دلیل یکی از حقوقدانان متخصص در امور دخانیات مقاله‌ای داشت با عنوان «بررسی تبصره 4 الحاقی به ماده 18 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز مصوب 1394» که در شماره خردادماه ماهنامه درج شد و در آن نتیجه‌گیری شده بود که این دستورالعمل‌های اجرایی تبصره 4 مصوب هیأت وزیران و ضوابط اختصاصی آن است که موجب انحراف از اهداف قانون‌گذار شده و روند تجارت را با اخلال مواجه ساخته است، و نه خود قانون. 

 مالیات‌های مضاعف آثار خود را نشان داد
در شماره تیرماه به تفصیل به موضوع قاچاق کالای دخانی پرداختیم «بیداد قاچاق کالای دخانی» از قول رییس انجمن تولیدکنندگان محصولات دخانی عنوان تیتر یک این شماره بود. 
در این شماره برای این که نتایج افزایش مالیات‌ها در قانون بودجه سال 1402 نشان داده شود، آمار تولید سیگارت و تنباکوی معسل در چهار ماهه اول سال با مدت مشابه سال قبل مقایسه شد که نشان از افت 50 درصدی تولید تنباکوی معسل و 8 درصدی تولیدی سیگارت و کاهش 24 درصدی صادرات سیگار و 90 درصدی صادرات تنباکوی معسل داشت. 
همچنین گزارشات متعدد از کشفیات کالای قاچاق کالای دخانی در مناطق مختلف کشور در این شماره ارائه شد. 
با توجه به برخورد تعزیراتی که در بازار مولوی تهران با برخی فروشندگان کالای دخانی قاچاق انجام شده بود خبرنگار توتون صنعت با حضور در بازار مولوی گزارشی از برخورد انجام شده و نظرات کسبه در مورد آن و کالای قاچاق موجود در آن بازار را جویا شد که در شماره تیرماه ماهنامه مفصلاً درج شد.

 
 اجرایی شدن قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان
در شماره 34 (مردادماه) اقدامات مهم وزارت اطلاعات در برخورد با قاچاق کالا و شناسایی پانزده شبکه کلان قاچاق سازمان یافته محصولات دخانی منعکس شد. در این گزارش از یاسر سوادکوهی مدیر کل دفتر هماهنگی امور مقابله ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، نقل شد که این اولین اقدام مشترک ستاد و وزارت اطلاعات در برخورد با شبکه‌های قاچاق دخانیات در استان‌های مرزی در دوره مدیریت جدید ستاد است و اینکه در برخی شهرستان‌های مرزی انبارهایی برای دپوی کالای قاچاق دخانی وجود دارد وکالاهای دخانی قاچاق که در استان‌های هرمزگان و کرمانشاه کشف شد هر کدام به ارزش 15 میلیارد تومان بود. 
وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در دوم مردادماه بود که طی نامه‌ای به وزیر صنعت، معدن و تجارت، خواستار شد هر گونه تولید، واردات و فروش سیگارهای الکترونیکی متوقف شود. به این بهانه در شماره مرداد ماه گزارش کاملی از تاریخچه و نحوه کارکرد سیگارهای الکترونیکی، خطرات سیگار الکترونیکی و نظرات مسئولین امور بهداشتی کشور در این ارتباط ارائه گردید. 
با اجرایی شدن قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان، تحول اساسی در نظام مالیات ستانی کشور اتفاق می‌افتاد هر چند قانون مصوب سال 1398 بود، ولی بنا بود برای بخش باقیمانده مشمولین، از اول مهرماه امسال و برای صاحبان مشاغل گروه اول، دوم و سوم از تاریخ 01/10/1402 اجرایی شود. به همین خاطر سلسله گزارشات مفصلی در این ارتباط، الزامات آن، اشخاص مشمول، نحوه ثبت نام، تعاریف و انواع صورت حساب‌های الکترونیکی و نحوه صدور صورتحساب الکترونیکی برای اطلاع فعالین صنعت و صنف دخانی ارائه شد که اولین قسمت آن در شماره مردادماه ماهنامه منتشر شد.

 تداوم بررسی تبعات مالیات ستانی
 «افزایش مالیات سیگار در ایران به سود کیست» این عنوان تیتر اول ماهنامه در شهریور ماه بود که حاوی گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی از مالیات دخانیات بود. در این گزارش نتیجه گیری شده بود که افزایش مالیات موجب به صرفه شدن قاچاق می‌شود و چون سیگار کالای کم کشش است، افزایش مالیات بر سیگار، بر کاهش مصرف اثر چندانی ندارد و تنها باعث جایگزین شدن سیگار ارزانتر یا قاچاق می‌شود. ماحصل این گزارش این بود که مالیات سیگارت به هدف «کاهش مصرف» اصابت نکرده است. در این شماره از بند الحاقی به ماده 73 لایحه برنامه هفتم توسعه خبر دادیم که طی آن در مجلس پیشنهاد شده بود مالیات‌های مضاعف مندرج در قانون بودجه سال 1402 در قانون برنامه هفتم، توسعه پایدار شود. قسمت دوم بررسی سامانه‌های مودیان و پایانه‌های فروشگاهی هم در این شماره درج شد.

 تصویب بند الحاقی به ماده 73 قانون برنامه هفتم توسعه
مهرماه مصادف شد با تصویب بند الحاقی به ماده 73 قانون برنامه هفتم توسعه که طی آن مالیات‌های مندرج در قانون بودجه سال 1402 با نرخی افزایشی برای 5 سال دیگر تمدید شد. در شماره 36 (مهرماه) بحث‌ها، مناقشات و اختلاف نظرات در جریان تصویب این بند الحاقی به لایحه و تلاش بی‌نتیجه داود منظور معاون رییس جمهور و رییس سازمان برنامه و بودجه برای جلوگیری از تصویب آن را گزارش کردیم. داود منظور به عنوان نماینده دولت این پیشنهاد را موجب توسعه بازار قاچاق و مخابره پیام تورمی به جامعه اعلام کرد و از نمایندگان خواست به پیشنهاد رأی ندهند. که البته نتیجه نداد و بقول آقای قادری نماینده شیراز این پیشنهاد ناپلئونی رای آورد. 
در این شماره از ماهنامه طی یادداشتی آثار و تبعات این قانون تورمی و ضد تولیدی را آن هم در سالی که مزین به شعار «مهار تورم و رشد تولید» شده بود یادآور شدیم و انتظار داشتیم مراجع بعدی رسیدگی کننده به مصوبه مجلس شورای اسلامی از جمله شورای نگهبان و هیأت عالی نظارت بر مصوبات مجلس، به این مهم توجه نمایند که نشد و جالب این که شورای نگهبان به برخی از نکات قوت این مصوبه که مربوط به نحوه برخورد قضایی با کالای قاچاق دخانی بود ایراد گرفت.!!
مجمع عمومی انجمن صنفی کارفرمایی توزیع کنندگان سراسری محصولات دخانی با حضور اعضای انجمن و هم چنین مدیرکل دفتر صنایع سلولزی، چاپ و نوشت‌افزار وزارت صمت که همزمان سرپرستی ستاد صنایع دخانی هم با ایشان بود در 15 مهرماه برگزار شد. خبرنگار توتون صنعت دراین جلسه حضور داشت ضمن این که مدیر مسئول ماهنامه هم در جلسه مذکور به عنوان سخنران شرکت داشت. گزارش کاملی از جلسه مذکور و مباحث مطروحه، در شماره مهرماه درج شد. درخواست انجمن تولیدکنندگان محصولات دخانی از وزیر صمت برای ممانعت از انحلال ستاد صنایع دخانی هم موضوعی بود که در شماره مهرماه آوردیم. 
در شماره مهرماه ماهنامه هم چنین به اظهار نظر عجیب دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره نام برخی از برندهای سیگار پرداختیم. این مقام مسئول در میان همه مشکلات بخش تولید، نگران نام برندهایی بود که به زعم وی، واجد ارزش‌های انقلاب بودند. ایشان خواستار تغییر نام برندهای سیگار همچون بهمن، 57 و... شده بود.

 آغاز چهارمین سال انتشار ماهنامه توتون صنعت
 آبان ماه امسال مصادف بود با آغاز چهارمین سال انتشار ماهنامه توتون صنعت دراین شماره، طی یادداشتی به رویکرد نشریه و نقش و کارکرد آن به عنوان تنها رسانه صنعت دخانیات کشور پرداختیم. تیتر اول این شماره به اظهارنظر رییس انجمن تولیدکنندگان محصولات دخانی مبنی بر پرداخت 20 هزار میلیارد تومان مالیات توسط صنعت دخانیات اختصاص داشت. موضوعی که همواره توسط برخی مسئولین و متولیان امور بهداشت و سلامت بسیار کمتر از این وانمود می‌شد. این رقم برای صنعتی با ابعاد صنعت دخانیات ایران سرسام آور بود. 
 افزایش مصرف دخانیات در جامعه زنان
در آذرماه تیتر ماهنامه «فروش بی‌دردسر 20 میلیارد نخ سیگار قاچاق» بود که از قول رییس انجمن تولیدکنندگان محصولات دخانی نقل شد. واقعیتی که توسط متولیان امور بهداشت و سلامت انکار می‌شد. ایام پایانی سال فرصتی بود تا آثار و نتایج مالیات‌های مضاعف بر کالای دخانی که با ادعای کاهش مصرف وضع شده بود بررسی شود. در این شماره (آذرماه) گزارش میدانی خبرنگار توتون صنعت از مصرف سیگار در جامعه زنان را آوردیم. گفته‌ها و یافته‌ها نشان می‌داد که افزایش قیمت نه تنها تأثیری بر کاهش مصرف این گروه از افراد جامعه نداشته بلکه شاهد افزایش مصرف در بین زنان هستیم. 
در تکمیل و اثبات این ادعا نظرات یکی از محققان اقتصادی بین المللی را نقل کردیم که معتقد بود ادعای کاهش مصرف سیگار از طریق افزایش قیمت با واقعیت‌های موجود منطبق نیست. 

 سردرگمی کسبه در بازار مولوی تهران 
در شماره دی ماه ماهنامه (39) به بررسی قوانین و مقررات مخل کسب و کار صنعت دخانیات پرداختیم. آثار و تبعات دستورالعمل‌های اجرایی تبصره 4 ماده 18 قانون مبارزه با قاچاق کالای دخانی از جمله «ثبت آنی» موضوعی بود که بررسی شد و در این راستا طی گفتگویی جامع با عضو هیأت مدیره و دبیر انجمن صنفی کارفرمایی توزیع‌کنندگان سراسری کالاهای دخانی، چالش‌های صنعت و بالاخص بخش توزیع آن از ناحیه این قبیل مقررات به تفصیل مورد کنکاش قرار گرفت. الزام آور شدن رعایت «قانون سامانه مودیان و پایانه‌های فروشگاهی» از دی ماه امسال برای آخرین حلقه از مشمولین این قانون ما را بر آن داشت که نظر کسبه بازار و جامعه هدف این قانون را جویا شویم. بررسی‌های میدانی خبرنگار توتون صنعت در بازار مولوی نشان داد که کسبه این بازار اطلاع چندانی از این قانون ندارند. 

 کم درآمدها مشتری پَر و پا قرص دخانیات
 در شماره بهمن ماه (40) گزارشی از سهم خانوارها از هزینه دخانیات ارائه شد و مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این گزارش موید این مطلب بود که هزینه کالای دخانی سهم بیشتری از مخارج گروه‌های پایین درآمدی را به خود اختصاص می‌دهد و با افزایش قیمت، مصرف کننده کالای دخانی از هزینه لبنیات و حبوبات کل خانواده می‌کاهد. همچنین در این گزارش، میانگین هزینه‌های یک خانوار شهری برای گروه دخانیات در استان‌های مختلف ارائه شد که نشان می‌داد بیشترین هزینه مربوط به استان‌های همدان، بوشهر و چهارمحال و بختیاری و کمترین آن مربوط به استان‌های هرمزگان، کرمان وخراسان جنوبی بود. 
در این شماره مسائل و مشکلات شرکت دخانیات ایران و برنامه‌های سهامدار اصلی آن شرکت، یعنی صندوق بازنشستگی کارکنان صنایع فولادی، برای حل مشکلات از طریق فروش اموال منعکس شد و همچنین دلایل شرایط حال شرکت که در وضعیت افت تولید و کمبود نقدینگی است طی یادداشتی واکاوی شد. همچنین در ادامه رویکردهای قبلی ماهنامه در شناسایی قوانین و مقررات مخل کسب و کار در این شماره گزارش پژوهشی در باب قوانین و مقررات مخل کسب و کار ارائه شد و نهادها و مراجعی که می‌توانند در انعکاس آثار و تبعات این قبیل قوانین، محل مراجعه فعالین اقتصادی باشند معرفی شدند.

 رویکرد ما در توتون صنعت
شناسایی مسائل، مشکلات و رویدادهای صنف و صنعت، مستند سازی و انعکاس آنها 
 در شماره حاضر ماهنامه (اسفندماه) نیز در تداوم رویکردهای قبلی به طرح موضوعات و مسائل صنعت پرداختیم. با توجه به این که تدوین برنامه راهبردی صنعت دخانیات در وزارت صمت در حال انجام است و با توجه به سوابق و تجارب و اطلاعات موجود و انباشته در جریان نزدیک به چهار سال فعالیت نشریه، «برنامه راهبردی» برای صنعت دخانیات کشور طی یادداشت مدیر مسئول ماهنامه ارائه گردید. 
قاچاق کالای دخانی همچنان دغدغه اصلی فعالان صنعت است. لذا شناخت سر منشأ این پدیده شوم اهمیت دارد. به این منظور آنچه که در مستند سرنخ از صدا و سیما پخش شد نکات جالب و تکان دهنده‌ای از جریان قاچاق کالای دخانی، مبادی، مقاصد و روش‌های آن داشت. به همین منظور و برای اطلاع رسانی هر چه بیشتر و ثبت در سوابق، مستند مذکور را در قالب گزارشی پیاده سازی کردیم و در این شماره منتشر نمودیم. گفته می‌شود یکی از شیوه‌های قاچاق انبوه کالای دخانی به کشور ما ترانزیت است. به همین منظور مقاله‌ای از یکی از کارشناسان ارشد حقوقی درخصوص لزوم تدوین ضوابط اختصاصی نظارت بر ترانزیت کالای دخانی را در این شماره منتشر کردیم. 
همچنین در این شماره سعی شد خلاصه‌ای از آنچه که بر صنعت دخانیات کشور در سال 1402 گذشت ارائه شود. تلاش کردیم با متولیان و دست اندرکاران صنعت دخانیات مصاحبه هایی را در ارتباط با مسائل و مشکلات صنعت داشته باشیم. از تمامی کسانی که در این شماره و شماره‌های قبلی ماهنامه پاسخگوی ما بودند متشکریم و موجب قدردانی است. 
موفق به دریافت نظرات مدیرعامل شرکت دخانیات ایران و همچنین رییس ستاد صنایع دخانی وزارت صمت هم نشدیم که امیدواریم در ایام آتی این فرصت برای ما فراهم شود. 
سال 1402 را به پایان می‌رسانیم و فصل نوینی در سال 1403 آغاز می‌شود. خرسندیم از این که امسال هم در کنار تلاشگران و دلسوزان عرصه تولید و اشتغال آفرینی بودیم. 
از همه عزیزان و بزرگوارانی که نشریه را در طول یکسال گذشته قدر دانستند و به آن بها دادند و مشوق ما در ادامه راه بودند، سپاسگزاریم و در تلاش هستیم با سیاستگذاری مناسب در سال آتی بتوانیم از زوایای مختلف به مسائل و موضوعات صنعت بپردازیم و فصل جدیدی را از تعامل با صنعت و دست اندرکاران آن رقم بزنیم و در این راه از هرگونه نظر، پیشنهاد و همکاری استقبال می‌کنیم.

حمید رستمی

سردبیر