نتیجه افزایش مالیات دخانیات و شنیده نشدن توصیه‌های کارشناسی

توتون صنعت ـ در جریان تقدیم و تصویب لایحه بودجه سال1402، بر خلاف تصمیمات قبلی و قوانین دائمی موجود مبنی بر افزایش پلکانی و سالانه پنج درصدی مالیات بر ارزش افزوده محصولات دخانی با پایه مصوب سال 1400، زمینه جهش قیمتی تولیدات داخل با وضع مالیات جدید و مضاعف فراهم شد تا به دنبال آن سیل محصولات قاچاق به سمت بازار ایران سرازیر شود. سیلابی که صنعت داخلی را نشانه رفته و با یک جستجوی ساده اینترنتی به راحتی می‌توان ابعاد و گستره آن را درک کرد. شاید بتوان مفاد لایحه بودجه سال 1402 را هجمه‌ای بر پیکر صنعت دخانیات و فرش قرمزی برای قاچاقچیان محصولات دخانی دانست. در این لایحه بدون در نظر گرفتن هشدارهای کارشناسی، مالیات‌های سنگین برای صنعت دخانیات وضع شد و تصویب آن ایران را به بازار هدف بسیاری از برندهای تولیدی کشورهای همسایه و محصولات غیراستاندارد قاچاق تبدیل کرد. اتفاقی که امسال رخ داد، این بود که نمایندگان مجلس شورای اسلامی میزان مالیات هر نخ سیگار تولید داخل را 50 تومان، هر نخ سیگار تولید داخل با برند بین‌المللی را 100 تومان و هر بسته 50 گرمی تنباکوی قلیان را 20 هزار تومان علاوه بر مالیاتهای وضع شده قبلی تصویب کردند. همچنین برای هر نخ سیگار وارداتی مبلغ هشت هزار (8.000) ریال و هر بسته پنجاه گرمی تنباکوی قلیان وارداتی سیصد و پنجاه هزار (350.000) ریال ‌به‌عنوان حقوق ورودی تعیین گردید. با این مصوبه عرصه بر تولیدات داخلی تنگ تر شد و راه ورود قانونی کالای دخانی هم کاملا بسته شد. پیش از این نرخ مالیات بر سیگار داخلی با برند ایرانی در قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب سال 1400 به میزان 25 درصد تعیین شده بود که هر سال باید 5 درصد به آن اضافه می‌شد تا این مالیات به سقف 55 درصد برسد. و مالیات ارزش افزوده سیگار ایرانی با برند بین‌المللی هم 40 درصد بود و مقرر شده بود با افزایش‌های سالیانه 5 درصدی در نهایت به 95 درصد برسد. اما به یکباره با لایحه دولت و مصوبه مجلس، مالیات مضاعفی به اعداد قبلی اضافه شد و بهای محصولات دخانی تولید داخل را با جهشی بی‌سابقه مواجه کرد. جهشی که نه تنها سلامت مصرف کنندگان را نشانه رفته است، بلکه چه بسا با افزایش حجم قاچاق و تعطیلی واحدهای تولیدی دخانیات، می‌تواند عایدی دولت را هم دچار کاهش کند. همان روزها که لایحه بودجه سال 1402 در مجلس شورای اسلامی در حال رسیدگی بود ، کارشناسان و فعالان صنعت دخانیات هشدار دادند که افزایش مجدد مالیات محصولات دخانی در کشور، راه را برای رشد قاچاق و کاهش درآمدهای قوه مجریه هموار می‌کند. افزایش نرخ ارز در ایران قاچاق را از صرفه انداخته بود و تولید داخل مزیت رقابتی نسبت به اقلام دخانی قاچاق پیدا کرده بود اما وضع مالیات مضاعف و جدید باز مزیت رقابتی را به کالای دخانی قاچاق برگرداند تا بازار از دست رفته را باز پس بگیرد.

بر اساس نظرات کارشناسان اقتصادی، سیگار یک کالای کم‌کشش است و طبق ادبیات اقتصادی، افزایش مالیات بر سیگار بر کاهش مصرف اثری ندارد زیرا افراد سیگاری که عادت به استعمال مداوم دخانیات دارند، به‌راحتی مصرفشان را کاهش نمی‌دهند، بلکه سیگار ارزان‌تر یا قاچاق را جایگزین مصرف قبلی خود می‌کنند.

بر اساس مطالعات انجام شده، اثر مالیات بر دخانیات در کاهش مصرف در بلندمدت بیشتر است و در کوتاه‌مدت اثر کمی دارد. اما گویا سیاستگذاران به این مطالعات کاری ندارند و آنچه نباید رخ می‌داد، با تصویب خانه ملت در بازار دخانیات ایران رخ داد و کالای دخانی قاچاق مزیت رقابتی پیدا کرد و کارخانجات کشورهای همجوار فعالیت خود را برای تولید برای بازار ایران از سرگرفتند.

اگرچه تجارب جهانی حاکی از آن بود که میزان موفقیت سیاست قیمتی در کاهش مصرف به میزان توانایی هر کشور در کنترل قاچاق بستگی دارد؛ بنابراین اگر کشوری توانایی مقابله با قاچاق را نداشته باشد، دخانیات ارزان قاچاق به سهولت جایگزین دخانیات رسمی مشمول مالیات می‌شود و سیاست قیمتی در کاهش مصرف با شکست مواجه خواهد شد، اما  سیاستگزار تصمیم گرفت مالیات مضاعفی را برای صنعت دخانیات وضع کند تا مرزهای گسترده ایران به روی محصولات قاچاق گشوده شود و نه تنها مصرف کاهش پیدا نکند، بلکه هزینه‌ها ی کشف محموله‌های قاچاق هم افزایش پیدا کند. بسیاری از کارشناسان حوزه دخانیات در همان روزهای پر تب و تاب تصویب لایحه بودجه پیش‌بینی می‌کردند که با تغییر نرخ مالیات دخانیات تمام بخش‌های این صنعت دچار تلاطم خواهد شد. میل به تولید و توزیع محصولات زیرپله‌ای افزایش می‌یابد و از سوی دیگر محصولات قاچاق تمام بازارهای شهرهای مرزی تا مرکز ایران را در خواهد نوردید. محصولات بی‌کیفیت با قیمت‌هایی کمتر از تولید داخل، به دست مصرف کننده ایرانی می‎رسد و در این میان جیب دولت از قبل خالی‌تر می‌شود اما کسی به این هشدارها گوش نداد.

تحقق این پیش‌بینی‌ها نیاز به صبر زیاد نداشت. امروز که چهار ماه از سال جدید می‌گذرد، حجم تولید محصولات دخانی بلاخص تنباکوی معسل بشدت کاهش یافته و کالای قاچاق بازار آن را گرفته، فقط یک جستجوی ساده در اینترنت نشان می‌دهد که حجم کشفیات محموله‌های دخانی قاچاق نسبت به سال گذشته رشد چشمگیر داشته است. شگفت اینکه برخی کشفیات دیگر مختص شهرهای مرزی نیست و در اقصی نقاط کشور شاهد کشف محموله‌های قاچاق کالای دخانی هستیم.