در حالی که شرکت دخانیات ایران از سال 1401 خبرهایی مبنی بر افزایش اعتماد کشاورزان و توسعه سطح زیر کشت توتون در کشور منتشر کرده است، مسئولان وزارت جهاد کشاورزی می‌گویند که الگوی کشت توتون در کشور ثابت است و روند افزایشی نداشته است.
سیاست گذاری برای کشت توتون در ایران بین دو وزارتخانه صمت و جهاد کشاورزی پاسکاری می‌شود. اگرچه توتون یک محصول صنعتی است که باید مشابه سایر محصولات صنعتی زراعی در وزارت جهاد کشاورزی یک میز مستقل داشته باشد، اما وزارتخانه متولی تولید نه تنها برای این محصول میز مستقلی ندارد، بلکه از تولی‌گری کشت آن اعلام برائت می‌کند. وزارت جهاد کشاورزی که همواره توسعه افقی سطح زیر کشت به جای بهبود بهره‌وری در این حوزه را در دستور کار دارد ترجیح می‌دهد زمین‌های کشت توتون، به تولید محصولات اساسی زراعی اختصاص یابد. از سوی دیگر بخش صنعت هم نیازهای خود به ماده اولیه را از خارج تامین می‌کند و در این میان کشاورزان توتون کار که مجوز صادرات محصولات خود را ندارند، یا در اقدامی غیر قانونی محصول تولید داخل را به قاچاقچیان می‌فروشند یا بسته به کمک‌های دریافتی، درباره زیر کشت بردن زمین برای تولید توتون تصمیم می‌گیرند.
افزایش سطح زیر کشت با اعتماد سازی
خرداد ماه سال 1401، علیرضا سروری مدیر کشاورزی شرکت دخانیات ایران در گفت‌وگو با توتون صنعت از افزایش سطح زیر کشت توتون در کشور خبر داد.
به گفته سروری بر اساس ابلاغیه شرکت دخانیات، قرار بود در این سال هفت هزار تن توتون کشت شود که با توجه به قراردادهای کشت، حدود پنج هزار تن آن قطعی است و برای صادرات محصول خام روستایی هم برنامه‌ریزی شده است.
مدیر کشاورزی شرکت دخانیات ایران دلیل اقبال کشاورزان برای افزایش تمایل به کشت توتون را وام اهدایی از سوی شرکت دخانیات به مبلغ 50 میلیون تومان اعلام کرد و افزود: این وام برای ایجاد محل مناسب خشک کردن توتون به توتونکاران پرداخت خواهد شد. کشتکاران از این وام برای ایجاد داربست و یا خرید موتور استفاده می‌کنند. آن‌طور که مسئولان شرکت دخانیات اعلام کرده‌اند، مساعده کشت در سال 1401 چهار برابر شده است و این مساعده اقبال کشاورزان برای تولید توتون در ایران را افزایش داده است. ضمن آنکه در تعامل با وزارت جهاد کشاورزی کود و سم با قیمت مناسب برای توتون کاران تدارک دیده شده و در اختیار آنها قرار گرفته است.
یکی دیگر از سیاست‌هایی که به اعتقاد مسئولان شرکت دخانیات باعث افزایش اقبال برای توسعه سطح زیر کشت توتون در کشور شده بود، افزایش چند برابری قیمت خرید بود. مسئولان شرکت دخانیات امیدوار بودند که احجام افزایشی درج شده در ابلاغیه‌هایشان با سیاست‌های تشویقی محقق شود.
متولیان شرکت دخانیات در سال 1401 با توجه به افزایش تولید، وعده صادرات توتون هم به کشاورزان دادند. آنها اعلام کردند که در حوزه کشاورزی، برای توتون روستایی متقاضی پیدا کرده‌اند و می‌توانند اضافات محصول خریداری شده را صادر کنند.
تکذیب افزایش سطح زیر کشت توتون در کشور
در حالی که مسئولان شرکت دخانیات از افزایش سطح زیر کشت و روند رو به رشد تولید در داخل خبر داده و معتقدند که ابلاغیه‌هایشان طی سال 1401 و 1402 محقق شده است، ابراهیم هزار جریبی مدیرکل دفتر پنبه، دانه‌های روغنی و محصولات صنعتی وزارت جهاد کشاورزی در گفت‌وگو با توتون صنعت تاکید کرد: الگوی کشت ما در محصول توتون افزایشی نیست.
وی افزود: برنامه وزارت جهاد کشاورزی در الگوی کشت توتون افزایشی نیست اما تدوین برنامه سطح زیر کشت توتون و تنباکو طبق قانون از گذشته توسط وزارت صمت با همکاری وزارت جهاد کشاورزی انجام می‌شد.
هزارجریبی درباره تاثیر توسعه کشت توتون بر بخش کشاورزی بیان کرد: برنامه توسعه‌ای که در صحبت‌های مسئولان شرکت دخانیات به آن اشاره شده است، آثارش در قراردادهای رسمی نبوده است. امسال فکر می‌کنم شرکت‌های رسمی دخانیاتی به اندازه سال‌های گذشته قرارداد ببندند. سال گذشته هم این‌گونه نبود و تعداد قراردادهای سطح زیر کشت توتون افزایشی نبود.
وی افزود: با این حال تدوین برنامه کشت توتون و تنباکو با وزارت صمت است.
در حالی که توتونکاران عمدتا در کشت دوم اقدام به کشت محصولات کشاورزی متنوع می‌کنند، کشت این محصول در ایران تقریبا بدون متولی است تا جایی که درباره سطح زیر کشت آن هم اتفاق نظر وجود ندارد.
توتونکاران از مزایای یارانه کود و سم بخش کشاورزی بهره‌ای نمی‌برند و این مسئله همواره مورد اعتراض توتونکاران بوده است. وزارت صمت سیاست‌های تشویقی مناسبی برای توتونکاران در نظر نمی‌گیرد و نسل کشاورزانی که قادر به کشت این محصول هستند، در حال از بین رفتن است. به دلیل عدم ضمانت خرید یا قیمت نامناسب توتون، اقبال نسل جدید به تداوم راه گذشتگان بسیار کم است و احتمال اینکه در آینده نه چندان دور دانش کشت توتون در ایران به دست فراموشی سپرده شود؛ روز به روز افزایش می‌یابد.