بازار مولوی شلوغ است. اگرچه ساعات نزدیک به ظهر یک روز پنجشنبه زمستانی است اما در کوچه توزیع کنندگان دخانیات جای سوزن انداختن نیست. سیگارهای قاچاق در بساطهای وسط بازار به مشتریها عرضه میشوند. هر کس درگوشهای مشغول چانهزنی است. گاریهای اجارهای به سرعت کارتنهای سیگار را جابجا میکنند و کسبه که تقریبا اکثر قریب به اتفاقشان سرشان روی گوشیهای هوشمند خم شده و اخبار را از این طریق دنبال میکنند، علاقهای برای صحبت کردن درباره سامانهای که اطلاعاتشان دربارهاش در حداقل ممکن است، ندارند. به قول یک از خریداران حاضر در بازار، مغازهها یکی در میان جنسشان جور است و این مسئله، خرید را برای متقاضیان خرد کمی دشوار کرده است.
عدم اطلاع درباره پایانه فروشگاهی در حالی که طبق قانون سامانه مودیان و پایانههای فروشگاهی، به هر دستگاهی که سه قابلیت: اتصال به شبکههای پرداخت، اتصال به سامانه مودیان و صدور صورتحساب الکترونیکی را داشته باشد، پایانه فروشگاهی گفته میشود، هیچ یک از کسبه بازار مولوی نمیدانند که به همان دستگاههای کارتخوان مغازههایشان پایانه فروشگاهی میگویند. بر اساس قانون رایانه، دستگاه کارتخوان بانکی (POS) درگاه پرداخت الکترونیکی یا هر وسیله دیگری که به شبکههای پرداخت وصل میشود، جزء دسته پایانههای فروشگاهی قرار میگیرد، اما کسبه بازار مولوی تصور میکنند پایانه فروشگاهی، ساختاری غیر از آن چیزی است که آنها در مغازههایشان از آن استفاده میکنند. محمد یکی از کسبه بازار مولوی در رابطه با پایانه فروشگاهی به «توتون صنعت» میگوید: من نمیدانم پایانه فروشگاهی چیست. ما فقط کارت خوان داریم. کدام مغازه پایانه فروشگاهی دارد که ما داشته باشیم؟ هیچ توضیحی در این رابطه ندادهاند. وی ادامه میدهد: ممیز مالیاتی باید یک جلسه در مسجد بازار بگذارد و بگوید که شما باید این دستگاه را بخرید. این کار را باید انجام دهید. هیچ کس به ما درباره قوانین مالیاتی توضیح نمیدهد. فقط قانون برای روش گرفتن پول از مردم تصویب میکنند. به گفته محمد، روی کارتخوانها پرونده مالیاتی برای کسبه بازار تشکیل شده است. هرچقدر این کارتخوانها تراکنش داشته باشد -مثلا سالی 4 میلیارد، 6 میلیارد یا 10 میلیارد-، تبدیل به پرونده مالیاتی میشود. مالیات از روی این تراکنشها وضع میشود. او یادآور میشود: در حالی که خودشان میگویند به تراکنش زیر پنج میلیارد تومان مالیات تعلق نمیگیرد، ولی از من سال گذشته مالیات گرفتهاند. این حرفها را خودشان میزنند، من که نمیگویم. این کاسب بازار مولوی اضافه میکند: من در کل سال قبل پنج میلیارد تومان تراکنش داشتم، ولی 60 میلیون تومان مالیات دادم. نمیدانم مبنای محاسبه چیست. من قانون و بند و تبصره نمیدانم. یک کاسب قدیمی هستم. 30 سال است که جنس میخرم و میفروشم. او ادامه داد: خرید و فروشها را با سود مشخص انجام میدهم و همه این را میدانند. از قانون سر در نمیآورم. ولی ممیز مالیاتی میآید و به من میگوید که باید اینقدر مالیات بدهید. اگر من از قانون مالیات سر در بیاورم، حتما به ممیز مالیاتی میگویم که شما باید اینقدر از من مالیات بگیرید. ولی چون ما آگاهی نداریم، هر کاری دلشان خواست، میکنند.
عدم اطلاع از نحوه عملکرد سامانه مودیان محمد درباره سامانه مودیان و پایانههای فروشگاهی و ارتباط آنها با یکدیگر اطلاعی ندارد. او میگوید: ما فقط سامانه جامع تجارت داشتیم. اجناسی که به ما میدادند را در این سامانه تایید میکردیم. یعنی اعلام میکردیم که این اجناس خریداری شده است. او اضافه میکند: از سامانه مودیان که اخیرا آمده است، سر در نمیآورم. در این رابطه به ما اطلاعرسانی نشده است. در سامانه مودیان باید مشخص کنیم که اجناس خود را به کدام کد ملی فروختهایم. خریداران من اغلب خرده فروش هستند، آنها را چگونه در سامانه ثبت کنم؟ این کاسب بازار مولوی درباره نحوه ورود اطلاعات در سامانه جامع تجارت و اخذ کد ملی از مشتریان بیان میکند: در سامانه جامع تجارت فقط کافی بود بنویسیم جنس به مصرف کننده تحویل شده و ثبت اطلاعات تمام میشد. اما در سامانه مودیان باید کد ملی خریدار را بنویسیم. او ادامه میدهد: سوپرمارکت از ما خرید نمیکند زیرا خود شرکتها پخش مویرگی دارند و در مقصد به آنها جنس تحویل میدهند. ما اینجا با خرده فروشها طرف هستیم. افراد یک باکس یا دو باکس سیگار برای مصرف خودشان از ما میخرند. محمد توضیح میدهد: شرکتهای تولیدی برای فروشگاههای زنجیرهای و سطح شهر پخش مویرگی دارند. بدون اینکه در هیچ سامانهای ثبت کنند، راحت بار را میخرند و شرکتهای بزرگ به همان قیمتی که به ما جنس میفروشند، به آنها سیگار تحویل میدهند. فروشگاهای زنجیرهای اغلب جنس اضافه میآورند و به ما برای فروش کالای اضافه مراجعه میکنند. متاسفانه روندها برعکس شده است. او اضافه میکند: تمام فروشگاههای زنجیرهای به جای اینکه از بازار خرید کنند، میآیند و جنسشان را به بازار میفروشند. یک سوپرمارکت هفتهای پنج باکس سیگار مصرف دارد، نه اینکه هفتهای 50 باکس که شرکتها به آنها میفروشند. ما اینجا به مشکل خوردهایم و نمیدانیم چه کار کنیم. محمد میگوید: در تلویزیون یک آقایی میگفت میانگین مالیات مودیان صنف سیگار فروشی 6 میلیون تومان است. کجا میانگین مالیات ما 6 میلیون تومان است؟ من خودم سال قبل 60 میلیون تومان مالیات دادم. چه کسی اینجا 6 میلیون تومان مالیات داده است؟ بیایند به من ثابت کنند. او ادامه میدهد: سال 95، برای مغازهام هشت میلیون تومان مالیات دادم و در سال 1402، 60 میلیون تومان مالیات پرداخت کردم. نمیدانم نرخ مالیات بخش دخانیات، با چه درصدی رشد میکند. درآمد من هر سال کمتر میشود اما مخارج من سنگینتر میشود. همه هم میدانند.
خرج بیشتر از دخل این کاسب بازار مولوی با تاکید بر گرانتر شدن قیمت اجناس بیان میکند: جنسی که 30 هزار تومان میخریدیم، اکنون 250 هزار تومان میخریم. برای من این افزایش قیمت سود نیست و ضرر است. یک کارتن سیگار را یک و نیم میلیون تومان میخریدیم اکنون 14 تا 15 میلیون تومان قیمت دارد. اما سودم همان سود سال 95 است و کارتنی 100 تا 150 هزار تومان سود میکنم. ما بیشتر از این رقم سود نمیکنیم. ولی کسی حرف ما را گوش نمیدهد. نه اتحادیه، نه سازمان مالیات و نه اتاق اصناف حرف ما را نمیشنوند. همه فقط میگویند که پول را بدهید و به فکر مالیات گرفتن هستند. محمد تنها کاسب بازار مولوی نیست که درباره پایانه فروشگاهی اطلاع دقیقی ندارد. به سراغ فروشندگان یکی از پاساژهای موجود در کوچه توزیع کنندگان دخانیات میروم. تمام فروشندگان اگرچه جوانهایی هم در میانشان هست، درباره پایانه فروشگاهی اطلاعی ندارند و اصلا نمیدانند به چه چیزی پایانه فروشگاهی گفته میشود. درباره عملکرد سامانه مودیان هم دغدغههایی دارند. فروشندهای که میانسال به نظر میرسد درباره سامانه مودیان به «توتون صنعت» میگوید: به ما گفتهاند که باید در سامانه مودیان ثبت نام کنید. حسابدارمان این کار را انجام میدهد ولی ما هیچی سر در نمیآوریم. نمیدانم فرق پایانه فروشگاهی و سامانه مودیان چیست. ما کارمان را حسابدارها انجام میدهند. برای دریافت پاسخ دقیق باید حدود ساعت 11 که حسابدارها حضور دارند، به بازار بیایید. او تاکید میکند: اصلا معلوم نیست کار سامانه مودیان چیست. بنابراین درباره مشکلات آن هم اطلاعی ندارم. فعلا کسی نیست که بتواند جوابگو باشد. یکی از جوانهای حاضر در این پاساژ، نبود زیرساخت سامانه مودیان را مهمترین مشکل کسبه بازار مولوی میداند. او به «توتون صنعت» میگوید: ما نه تنها زیرساخت سامانه مودیان را در اختیار نداریم بلکه راجع به این سامانه اطلاعات کافی هم نداریم. میگویند که باید مشتری برای خرید، کد ملی داشته باشد و اصلیترین مشکل ما این است که مشتری کد ملی نمیدهد. این جوان درباره سامانه جامع تجارت هم اطلاعی ندارد اما تاکید میکند: ما در این بازار اجناس خود را به افراد میفروشیم. چون خریداران به ما کد ملی نمیدهند، نمیتوانیم آن را ثبت کنیم. اگر این مشکل حل شود بعد باید درباره مشکلات ریز و درشت سامانه با آدمهای متخصص صحبت کنید. به گفته این فروشنده بازار مولوی، همه مغازههای بازار حسابدار دارند و این حسابداران در بیرون دفتر داشته و گاهی به بازار سر میزنند. حاضران فعلی بازار، کاسبان واقعی هستند که اطلاعات مالیاتی ندارند. آنها برای حل مشکلشان سراغ مشاور مالیاتی میروند و مسایل مالیاتی آنها توسط این مشاورها حل میشود و کارهای مالیاتی کسبه توسط این افراد انجام میشود. برای همین کسی در بازار اطلاعی درباره سامانه مودیان ندارد. او یادآور میشود: اگر بخواهند سامانه مودیان را اجرایی کنند، ما باید نیروی مقیم بیاوریم زیرا خودمان از سامانه سر در نمیآوریم و این مسئله هزینههایمان را خیلی زیاد میکند. ما حساب و کتاب خودمان را به زور در میآوریم، وای به حال اینکه یک نفر دیگر هم بخواهد به مجموعه مان اضافه شود. این جوان فعال در بازار مولوی توضیح میدهد: یک نیروی کار حداقل به اندازه یک کارمند معمولی حقوق دریافت میکند. باید ماهانه 10 میلیون تومان به یک نیروی حسابدار حقوق بدهیم. این رقم برای ما خیلی زیاد است. زیرا انواع و اقسام مالیات پرداخت میکنیم. از مالیات ارزش افزوده تا مالیات عملکرد و جریمه 169 میدهیم. بابت نداشتن کد ملی باید جریمه 169 بدهیم. درصد این جریمه مشخص نیست. فکر میکنم سه درصد مبلغ کل گردش مالی باشد. گردش مالی ما را هم از روی اطلاعات بانکی در میآورند. او درباره میزان مالیات پرداختی هر واحد فعال در بازار مولوی بیان میکند: بستگی به میزان کارکرد، این هزینهها متفاوت است و رقم ثابتی ندارد. به گفته این جوان فعال در بازار مولوی، با وجود همه مشکلات در نظام توزیع اما کسبه تاکنون برای تامین جنس مشکلی نداشتهاند البته با قوانینی که سازمان امور مالیاتی گذاشته است، کسبه دیگر نمیتوانند کار کنند. او مشکل اصلی کوچه توزیع دخانیات در بازار مولوی را سامانه مودیان اعلام میکند و میگوید: تا امروز ما به هر طریقی، بار را تهیه میکردیم و به فروش میرساندیم اما سامانه مودیان که آمده است، چون زیرساخت نداریم، عملا در حال حذف شدن هستیم. این فروشنده بازار مولوی درباره تبعات حذف زنجیره توزیع در صنعت دخانیات اطلاعی ندارد و میگوید که شرکتهای بزرگ باید در این رابطه توضیح دهند اما بر این باور است که با حذف توزیع کننده قانونی، قطعا محصول قاچاق در بازار افزایش مییابد. ضمن اینکه وقتی مالیات سنگین ببندند، شرکتهای تولیدکننده هم در فروش ضرر میکنند.
منع ارسال دخانیات به شهرستانها طبق اعلام دولت، سامانه مودیان مالیاتی با هدف جمعآوری و یکپارچه سازی اطلاعات مربوط به مودیان مالیاتی راهاندازی شده است. در این قانون، تاریخهای مشخصی بهعنوان فراخوانهای اجرا اعلام شده است که بر اساس آن گروهی از شرکتها مشمول اجرای قوانین سامانه مودیان و پایانههای فروشگاهی شدند. اما پس از آن با تصویب قانون تسهیل تکالیف مودیان، فراخوانهای جدید جایگزین فراخوان اولیه شد و هر مودی باید تکالیف مشخصی را برای اتصال به سامانه مودیان و در نهایت ارسال صورتحساب الکترونیکی به این سامانه انجام دهد. این سامانه تحت مدیریت سازمان امور مالیاتی کشور است و هر مالیات پرداز یک کارپوشه اختصاصی در آن خواهد داشت. صاحبان مشاغل و اشخاص حقوقی باید از طریق کارپوشه اختصاصی خود در این سامانه، اطلاعات مالیاتی را با سازمان امور مالیاتی تبادل کنند. هدف از این سامانه جلوگیری از فرار مالیاتی و حذف رسیدگی ممیز محور است. مشمولین باید صورتحسابهای الکترونیک خود را مطابق فراخوانهایی که اعلام میشود، در موعد مشخص به سامانه مودیان ارسال کنند. این صورتحسابها دارای یک شماره منحصر به فرد مالیاتی میشود و در حافظه مالیاتی فروشنده ذخیره خواهند شد. برای برخی مشاغل از الگوی صورتحساب الکترونیکی نوع سوم که همان رسید یا گزارش الکترونیکی دستگاه کارتخوان یا درگاه پرداخت الکترونیکی با شماره منحصر به فرد مالیاتی است، استفاده میشود. اگرچه فعالان بازار دخانیات اطلاعات دقیقی درباره نحوه عملکرد سامانه مودیان در اختیار ندارند و معتقدند که گردش مالی بانکی آنها برای اخذ مالیات مورد استفاده قرار میگیرد، اما بهگفته بخشی از فعالان بازار از تراکنش دستگاههای کارتخوان هم بهعنوان مرجع تصمیمگیری در راستای اخذ مالیات استفاده میشود. ابهامات سامانه مودیان برای کسبه بازار مولوی، دامنه شایعات یا اخبار ضد و نقیض در این رابطه را هم گستردهتر کرده است. یکی از کسبه بازار مولوی در حالی که روی صندلی مغازه کوچک خود و در مقابل انبوه کارتنهای سیگار نشسته و گوشی هوشمندش را چک میکند، به سئوال خبرنگار «توتون صنعت» درباره نحوه عملکرد سامانه مودیان اینگونه پاسخ میدهد: ما در باره این سامانه هیچ چیزی نمیدانیم. اما اخیرا گفتهاند که با راهاندازی سامانه مودیان، حق ارسال بار به شهرستان نداریم. او درباره اینکه چرا ارسال بار به شهرستان ممنوع میشود، هیچ دلیل و توضیحی ندارد و فقط به شنیدهها و پچ پچهای داخل بازار استناد میکند. این فروشنده از چند و چون میزان ارسال بار به شهرستان اطلاعاتی در اختیار داشته و توضیح داد: درصد درستش را نمیدانم اما بخش عمده بار ما یعنی حدود 70 تا 80 درصد به شهرستان ارسال میشود. با ممنوع شدن ارسال بار به شهرستان کسب و کار ما تعطیل خواهد شد. این فروشنده درباره دیگر تبعات سامانه مودیان اظهار نظر نکرده و میگوید: همه باید منتظر بمانیم و ببینیم در نهایت چه تصمیمی برای سامانه مودیان گرفته خواهد شد.
فرار مشتری به دلیل عدم تمایل به ارائه کد ملی فروشندگان دیگر بازار مولوی درباره عدم ارسال بار به شهرستان اطلاعات دقیقی ندارند. دو فروشنده که یک پسر جوان و یک مرد مسن هستند و در یک مغازه حضور دارند، از این خبر اظهار بیاطلاعی میکنند. آنها درباره ایجاد ممنوعیت برای ارسال بار به شهرستان به «توتون صنعت» میگویند: اگر بار به شهرستان نرود، بین 100 تا 200 نفر نانشان آجر میشود. به آنها هم جواز بدهند تا آنها هم کار کنند. چرا به آنها جوازی نمیدهند؟ جوان حاضر در این مغازه درباره سامانه مودیان و مشکل توزیع کنندگان با این سامانه توضیح میدهد: ما از این سامانه سر در نمیآوریم. به ما میگویند که وقتی بار میخرید و میفروشید، داخل سامانه وارد کنید. ما بار میخریم و داخل سامانه میزنیم. در واقع داخل سامانه مودیان باید تاییدیه دریافت بار از شرکت را بزنیم. او اضافه میکند: به ما میگویند مشتری که پنج باکس از ما بار میخرد، باید کد ملیاش را بگیریم و اعلام کنیم که این تعداد باکس به مشتری داده شده است. در زمان فروش به مشتری میگوییم کد ملی بدهد، ولی وی به دلیل اینکه نمیخواهد کد ملی بدهد، از خرید بار منصرف میشود. این جوان درباره دیگر مشکلات فروشندگان بیان میکند: برخی برندها خوب فروش میروند و برخی خیلی کم فروش هستند. بار باید جور باشد. تولیدکنندگان آن جوری که مشتری میخواهد، باید بار را به بخش توزیع تحویل دهند، نه اینکه بگویند این بار را بفروشید. او اضافه میکند: تولیدکنندگان بزرگ به ما سبدکالا میدهند. داخل این سبد یک کارتن وینستون، یک کارتن جی وان، یک کارتن مگنا و...وجود دارد ولی نیازهای دکهای که از ما خرید میکند، با باری که به ما میدهند، فرق میکند. این جوان از قیمتگذاریها هم گله دارد و اضافه میکند: شرکتها، برندی را 290 هزار تومان قیمتگذاری میکنند. در حالی که همان برند با قیمت 170 هزار تومان هم در بازار خریدار ندارد. خریدار این برند را نمیخواهد اما من مجبورم به خاطر فروش سبدی این جنس را بخرم و ضرر بدهم. ولی خریدار بعدی که ضرر نمیدهد. او هم درباره سامانه فروشگاهی هیچ اطلاعاتی ندارد و درباره سامانه جامع تجارت میگوید: ما در سامانه جامع تجارت تایید میکنیم که بار را از شرکت تحویل گرفتهایم و در زمان فروش بار هم خروجی میزنیم که این بار را نداریم و بار به فروش رفته است. این جوان اضافه میکند: تکمیل سامانه جامع مودیان دست حسابدار مالیاتی ما است. آنجا باری که برای ما ارسال شده را تایید میزند که این بار را خریدهایم. این همه چیزی است که ما درباره سامانه مودیان میدانیم.
الزام به تکمیل فرمهای مالیاتی از دی ماه اگرچه کسبه بازار مولوی نمیدانند که سامانه مودیان چیست اما بر اساس قانون از دی ماه باید تکالیف مالیاتی خود را در سامانه مودیان انجام دهند. بر اساس قانون مصوب مجلس، طبق متن بند ج ماده یک قانون پایانههای فروشگاهی و سامانه مودیان، «کلیه صاحبان مشاغل (صنفی و غیر صنفی) و اشخاص حقوقی موضوع فصلهای 4 و 5 باب سوم قانون مالیاتهای مستقیم مصوب 3/12/1366 با اصلاحات و الحاقات بعدی آن، مشمول این قانون هستند. در این قانون هر گاه از واژه مودی استفاده میشود، مراد اشخاص مشمول است؛ مگر خلاف آن تصریح شده باشد». اشخاص مشمول ثبت نام در سامانه مودیان شامل دو دسته مشاغل و شرکتها میباشند. مشاغل به همه اشخاصی گفته میشود که صاحب کسب و کار هستند و با نام خودشان فعالیت میکنند، به عبارت دیگر شرکت یا موسسهای ثبت نکردهاند. فعالان بازار مولوی در این گروه قرار میگیرند. دسته دوم یا همان شرکتهای مشمول اجرای قانون سامانه مودیان شامل تمام اشخاص حقوقی میشود که شرکت یا موسسهای را ثبت و کد اقتصادی یا شناسه ملی دریافت کردهاند. بنابراین همه اشخاص حقیقی و حقوقی مشمول قانون سامانه مودیان میشوند. با تصویب قانون تسهیل تکالیف مودیان، سرنوشت بخش زیادی از تکالیف مربوط به سامانه مودیان مشخص شده است. تاریخ فراخوانهای ثبت نام و عضویت در سامانه مودیان با تغییراتی به اطلاع عموم رسیده است. بر اساس آخرین اصلاحات تمام اشخاص حقوقی از اول مهر ماه و تمام صاحبان مشاغل از اول دی ماه 1402 مشمول عضویت و انجام تکالیف قانونی خود در سامانه مودیان هستند. بنابراین کسبه بازار مولوی از ابتدای دی ماه طبق قانون مکلف به عضویت در این سامانه بودند. در این سامانه صاحبان مشاغل بر اساس دو مولفه، «حجم» و «نوع» فعالیت گروهبندی میشوند. تمام صاحبان مشاغل که حجم فروش خالص کالا و خدمات سال 1402 آنها تا پایان شهریور ماه سال 1402 بیشتر از 180 میلیارد ریال بوده است(یا در دورههای آتی به این مبلغ میرسد)، اشخاص حقیقی موضوع جزء 2 بند ط تبصره 6 قانون بودجه سال 1402 با هر میزان فروش کالا و خدمات سالانه، عرضه کنندگان کالا و خدمات مرتبط با طلا، جواهر، پلاتین با هر میزان فروش کالا باید به تکالیف قانونی خود در سامانه مودیان عمل کنند. اشخاص مشمول صدور صورتحساب الکترونیکی در صورت عدم رعایت این قانون، مشمول جرایم مالیاتی خواهند شد. اشخاص حقیقی باید گواهی امضای الکترونیک خود را از مراکز میانی خصوصی دریافت کرده و در سامانه ثبت کنند. بر اساس اعلام مسئولان سازمان امور مالیاتی، مودیان مکلف که تا اول دیماه سال 1402 به سامانه مودیان متصل نشده و صورتحسابهای الکترونیک خود را ارسال نکنند، به اندازه 10 درصد کل فروش خارج از سامانه جریمه خواهند شد.