توتون صنعت ـ روز شنبه مورخ دوم آذرماه گزارشی از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در مورد قاچاق سیگار پخش شد. رضا شفیعی از خبرگزاری صدا و سیما که از چهار راه مولوی گزارش می‌داد توضیح داد که سیگار آمریکایی مارلبرو در مغازه‌ها ده قدم بالاتر و ده‌قدم پایین‌تر در دسترس است کالایی که سالهاست به عنوان قاچاق محرز و قطعی شناخته شده ولی مثل نقل و نبات در همه جا وجود دارد و فروخته می‌شود این در حالی است که برای واردات دارو مشکل داریم. در این گزارش از چهار راه مولوی تصویری از بازاری موسوم به «بازار بز» نمایش داده می‌شود. فردی توضیح می‌دهد که سیگارهای قاچاق را اینجا مثل بازارهای حیوانات چوب می‌زنند هم کارتخوان دارند و هم فاکتور می‌دهند. کوچه‌های اطراف این بازار هم پر از انبارهای سیگار است و ماشین‌ها هم بدون ترس جلو درب انبارها در حال خالی کردن بار هستند سیگار اینجا نوع یک و دو دارد.
یک اصل است اما دو غیر اصل و ارزان‌تر. ایشان توضیح می‌دهد اینجا سرطان را ارزان‌تر می‌فروشند نوع سوم سیگار قاچاق هم که در این بازار فروخته می‌شود و از همه بیشتر جان مردم را می‌گیرد سرطانی بنام سیگار تقلبی است. آقای شفیعی توضیح می‌دهد ما به مدارکی از یک آزمایشگاه دست پیدا کردیم که به دلیل ترس از مافیای سیگار نمی‌خواست اسمش فاش شود اما این نتایج به ما نشان می‌دهد یک نخ سیگار تقلبی مارلبرو به غیر از این که آلودگی‌های قارچی و میکروبی فراوانی دارد چندین برابر بیشتر از یک نخ سیگار بهمن داخلی برای بدن انسان ضرر دارد. ایشان در این گزارش به اسم یکی از برندهای داخلی نیز اشاره کرد که به داخل قاچاق می‌شود.*
سالانه 25 میلیارد نخ سیگارت به داخل کشور قاچاق می‌شود
شفیعی افزود: این در حالی است که تعزیرات خبر از اعلام آمادگی از برخورد با قاچاق می‌دهد و بخشی از مصاحبه با آقای عبدالحمید اجتهادی مدیر کل پیشگیری و مبارزه با قاچاق سازمان تعزیرات پخش شد که توضیح می‌داد گشت‌های سیار به صورت شعبه سیار این موارد را رسیدگی می‌کنند.
شفیعی اظهار داشت: سیگارفروش‌های سطح شهر هم حرف‌هایی داشتند قابل تأمل. ایشان افزود: براساس آمار ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در ایران سالانه 80 میلیارد نخ سیگار مصرف می‌شود، در حالی که ایران در سال 98 در بیشترین پیک تولید خود 55 میلیارد نخ سیگار تولید کرده است، این یعنی اینکه سالانه 25 میلیارد نخ به داخل کشور قاچاق می‌شود. در این گزارش فیلمی از کامیونی پخش شد که عده‌ای در حال خالی کردن بار سیگار آن بودند. ایشان ضمن اشاره به لزوم حفظ منابع ارزی و ممانعت از خروج ارز در شرایط حاضر مصاحبه‌ای را با فردی نشان داد که تصویر ایشان واضح نبود و در متن فیلم عبارت «صدا و تصویر به درخواست مصاحبه شونده تغییر کرده» درج شده بود.
در این بخش از گزارش از مصاحبه شونده سوال می‌شود؛ اما حالا این حجم از سیگار چطور وارد کشور می‌شود؟ ایشان پاسخ می‌دهد از بنادر جنوبی کشور مجوز ترانزیت خارجی می‌گیرند به مقاصد مرزهای غربی کشور بیشتر، اما همان‌طور که مستحضرید با افزایش تعداد مناطق آزاد ویژه اقتصادی آنها هم جزو مرزهای بیرونی ایران حساب می‌شوند یعنی من می‌توانم مجوز ترانزیت خارجی بگیرم از بندرعباس مثلا به شهر صنعتی ...* آن هم ترانزیت خارجی حساب می‌شود، هم می‌توانم آنجا انبار کنم خُرد وارد کشور کنم و یک بخش از سیگار را از مرز عراق خارج می‌کنند و در انبارها و باراندازهایی که بیرون مرز ایران و در عراق دارند انبار می‌کنند و در حد نیاز خود از مرزهای غربی وارد کشور می‌کنند حمل و نقل شان همه در داخل با ظرفیت شوتی‌ها انجام می‌شود.
سپس در گزارش فیلمی از شوتی‌ها پخش می‌شود که با خودرو در حال جابجایی سیگار در جاده‌ها هستند. خبرنگار توضیح می‌دهد که اگر قرار بود جلو قاچاقچیان گرفته شود پیداکردنشان هم کار سختی نیست. صفحات رسمی اینستاگرام و تلگرام دارند و تبلیغ قاچاق بری می‌کنند. گزارشگر ادامه می‌دهد موضوع وقتی جالب می‌شود که بدانیم چه کسانی بازار سیگار را کنترل می‌کنند در ایران چهار شرکت اصلی تولیدکننده سیگار وجود دارد.*
در فیلم دوباره فردی که تصویر و اسم آن محفوظ است توضیح می‌دهد که شرکت بی‌ای‌تی همان‌طور که از اسمش مشخص می‌شود (بریتیش امریکن) ماهیت این شرکت انگلیسی - آمریکایی است. شرکت کی‌تی‌اند‌جی(کره‌ای) جزو مجوزدارهای تولید سیگار هست اما حداقل از سال 97 تا الان یک نخ سیگار هم در کشور ما تولید نکرده است. بسیار بیشتر از آن چیزی که تولید و واردات می‌کند سهم بازار دارد و توضیح می‌دهد که این سهم بازار از طریق غیرقانونی و قاچاق است.
از گمرک هم میزان واردات این شرکت سوال می‌شود که سخنگوی گمرک توضیح می‌دهد: واردات سیگار در 5 ماهه اخیر زیر 600 دلار بوده و عملا واردات سیگار نداشتیم در ادامه گزارش آمده است که وزارت صنعت در مورد چرایی فعالیت این شرکت مصاحبه نداد. گزارشگر اضافه می‌کند اما این طور که پیداست سیگار کالای عجیبی است بازارش معلوم است قاچاقچیان‌اش شناخته شده‌اند، محل انبارهای سیگار و تنباکوهای غیرمجازش مشخص است و شرکت‌های بزرگ تولیدکننده‌اش کارخانه‌های خود را بستند و سیگار خود را به داخل کشور قاچاق می‌کنند اما نه تنها کسی به آنها کاری ندارد بلکه به نظر می‌رسد اصلا قرار نیست جلوی قاچاق سیگار گرفته شود.
در خاتمه رضا شفیعی خبرنگار صدا و سیما با این توضیح گزارش خبری خود را به پایان می‌رساند، آن‌طور که از بازار مشخص است قاچاقچی‌های سیگار شبکه‌ای به هم پیوسته، پیچیده و با برنامه‌ریزی فراوان دارند.
برنامه‌ریزی‌ای که به نظر نمی‌رسد در دستگاه‌های مبارزه با قاچاق این کالا وجود داشته باشد. شوخی تلخی است اما اگر قرار نیست فعلا جلوی قاچاق سیگار به داخل کشور گرفته شود، خوب نیست حداقل از شگردهایشان برای واردات دارو استفاده کنیم اگر برای سیگار جواب می‌دهد چرا برای دارو جواب ندهد؟
متعاقب پخش این گزارش در روز یکشنبه دوم آذرماه برنامه‌ای از شبکه دو سیما با حضور آقایان عطاءاله معروفخانی رئیس مرکز برنامه ریزی و نظارت بر دخانیات کشور و محمدرضا تاجدار رئیس انجمن تولیدکنندگان و واردکنندگان محصولات دخانی و امیرمحمد پرهام فر مدیر کل دفتر پیشگیری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز درخصوص موضوع قاچاق سیگار پخش شد.
در این برنامه مجری از معروفخانی در مورد سیگارهای شرکت کره‌ای، کی‌تی‌اند‌جی سوال می‌کند که از سال 1397 تولید نمی‌کند و واردات هم ندارد اما تولیداتش به وفور در بازار است. معروفخانی توضیح داد که از اواخر سال 97 تولید این شرکت متوقف شده است ولی مقادیری کالا در انبارهایشان و تحت نظارت دستگاه نظارتی بوده که تحویل شده و در بازار به فروش می‌رسد.
در پاسخ به سوال مجری که آیا قاچاق نمی‌شود؟
معروفخانی گفت: قاچاق در همه کالاها وجود دارد ولی بخشی هم مربوط به کالای توقیفی است که آزاد شده است.
آقای تاجدار در این برنامه اشاره کرد که علت اصلی قاچاق این است که تسهیل تولید حداقل در صنعت دخانیات اتفاق نمی‌افتد. تخصیص ارز به صورت مناسب اختصاص نمی‌یابد. از طرفی مجموعه واحدهای تولیدی نمی‌توانند مواد اولیه را ترخیص کنند. براساس آمار، تولید در سال جاری تاکنون 20درصد کاهش داشته است و از تبعات کاهش تولید افزایش قاچاق است.
امیرمحمد پرهام‌فر، مدیر کل دفتر پیشگیری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز ترانزیت برگشتی را یکی از دلایل قاچاق اعلام کرد. ترانزیتی که از مسیر کشور جمهوری اسلامی ایران محصول خارج می‌شود و مجدد به کشور بر می‌گردد. ایشان توضیح داد در سال 94 در برنامه جامع کنترل قاچاق دخانیات و در جلسه 106 ستاد تصویب شد که مجوز محموله‌های دخانی از کشور باید تحت کنترل و با صدور مجوز خاص از وزارت صنعت باشد. برای این که بتوانیم آن میزان ترانزیت عبوری از کشور را هم با میزان واردات رسمی همان کالا به کشور و هم با میزان مصرف آن در کشورهای مقصد ترانزیت در کشورهای همجوار انظباق بدهیم.
انتقاد مدیر روابط عمومی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز از گزارش صدا و سیما
حسن نیری، مشاور رئیس و مدیر روابط عمومی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز از گزارش‌های صدا و سیما درباره قاچاق سیگار انتقاد کرد و با بیان اینکه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ایامی است که گزارشاتی را به صورت ویژه و هدفمند تهیه و تدوین و پخش می‌کند که بعضا واکنش‌هایی را از سوی مردم و مسوولین سبب می‌شود اظهار داشت: از صدا و سیما بخاطر این فعالیت و جنبشی که شروع کرده متشکریم، هر چند دیر و خیلی ناقص است ولی همین هم آینده‌ای روشن را رقم می‌زند، چرا که معتقدیم رسانه ملی در پی شناخت مسائل و مشکلات و سپس پیگیری برای حل آن مشکلات است و امیدواریم این توقع یعنی شناخت مسائل جهت تکمیل پازل فعالیت‌های آن سازمان توقع بیجایی نباشد و ما و مردم را ناامید نکند. برای حل هر مسئله‌ای اول باید موضوع را بشناسیم و سپس به تحلیل فرآیندهای آن بپردازیم. زمانی که اطلاع نداریم و یا نمی‌خواهیم داشته باشیم که قاچاق دلایل و منشأهای متفاوتی دارد قطعا نمی‌توانیم اقدامات و فرآیندها را بررسی و ارزیابی کنیم و نتیجه آن می‌شود که با تهییج افکار عمومی و سطحی نگری صرف، مردم و جامعه را از حرکت رو به جلو نظام ناامید می‌کنیم.
برای حل مشکل شناخت پدیده قاچاق و هم افزایی بیشتر در عرصه مبارزه با قاچاق، رهبری معظم انقلاب در سال 1381 فرمانی را صادر نمودند و پس از آن طبق قانون سال 1392 دستگاه‌های عضو ستاد خودشان را شناختند و ملزم شدند به همکاری و انجام وظیفه، حالا اگر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران که ستون تبلیغات هوشمندانه مطروحه در فرمان سال 1381 مقام معظم رهبری است از وظایف و تکالیف خود که بدیهی‌ترین و ابتدایی‌ترین آن، شرکت در جلسات ستاد است سر باز بزند، هیچگاه در مسیر شناخت و پیگیری حل مسائل مرتبط با موضوع قاچاق نمی‌توانیم از او توقعی داشته باشیم. پرداختن به سطح عرضه و خرده فروشان و بعضا اولویت‌های چندم در مبارزه با قاچاق نه تنها کمکی به حل مسائل و موضوع قاچاق نمی‌کند که گاهی شکل شانتاژهای رسانه‌ای بخود می‌گیرد و مردم را ناامید می‌کند انرژی را صرف غیرضروریات می‌کند و از همه بدتر قاچاقچیان را آسوده خیال، چرا که نتوانستیم و یا نخواستیم موضوع و مسائل مهم و باندهای سازمان یافته و موانع اصلی را بشناسیم و مورد هدف قرار دهیم.
ایشان پس از انتقاد از گزارش دیگر پخش شده در مورد قاچاق دام اظهار داشت: حالا پس از سالها گذشت از تأسیس ستاد که مبارزه با قاچاق سیگار الان حالت اقتدار و انضباط به خود گرفته انحراف افکار عمومی و هدایت منفی افکار چیزی جز ماندن خستگی بر تن مبارزان عرصه قاچاق ندارد. برای کد رهگیری سیگار چقدر خون دل خوردیم و چقدر مقاومت‌ها و موانع داشتیم اما ستاد روی این قضیه ایستاد و در اسفندماه 98 طرح سیگارت افتتاح و رونمایی شد. آنها که موضوع قاچاق سیگار را می‌شناسند می‌دانند که طرح سیگار اولین قدم محو مافیای قاچاق سیگار بود.
اما در عین ناباوری و درعوض تبلیغ و ترویج و حمایت این طرح و تشویق مبارزان قاچاق سیگار توسط رسانه ملی متأسفانه شاهد گزارش منفی‌ای هستیم که تهیه و پخش شد، که قصدش بررسی سطحی‌ترین عرصه مبارزه با قاچاق یعنی سطح عرضه است. سطح عرضه‌ای که تماما خرده فروشها، سوپرمارکت‌ها، دکه‌ها و دستفروش‌ها هستند که درگیر خرید و فروش کالای قاچاق شدند نه باعث و بانی آن.
ما هیچ تخلفی را نمی‌پذیریم حتی از یک فرد جزء فروشنده در سطح عرضه و با آن هم برخورد می‌کنیم.
اما آیا حالا که طرح سیگارت راه افتاده پرداختن به گلوگاه‌ها و مبادی ورودی و رفع موانع و اصلاح فرایندهای اقتصادی مهم است یا برخورد با جمع کثیری از خرده فروشان؟
برخورد با خرده فروشان قاچاق سیگار قطعا انجام شده و می‌شود. اما تمرکز بر سطح عرضه وعدم آگاه سازی و عدم سوق دادن به موضوع اصلی چیزی جز صرف انرژی و اتلاف توان در عرصه مبارزه با قاچاق نیست و عایدی نخواهد داشت و ما مطمئنیم که شما به عنوان رسانه ملی این را نمی‌خواهید.
کانتینر و یا کامیونی که در گزارشی در مورد قاچاق سیگار به نمایش گذاشته شد که در آن کارتن‌های قاچاق سیگار بود، آیا رواست که روی این فیلم گزارشی برود و بگوید که این قاچاق سیگار است و کامیون کامیون در حال عبور است (کالا) ضبط شده توسط مبارزان عرصه قاچاق کالا و ارز است آن کامیون کشف شده ما بود، مکشوفه ما بود، دوربین مخفی نبود از فعالیت یک قاچاقچی، سیگارهایش مکشوفه و در حال امحای کالای قاچاق بود. این حرکت‌ها و این تدوین‌ها و این گزارشات چیزی جز خستگی بر تن مبارزان عرصه قاچاق عایدی نخواهد داشت. اما نکته آخر، صدا و سیما به وظایف ذاتی خود در برابر جامعه اکتفا نکند مانند دیگر دستگاه‌ها، ایثارگری و فداکاری را هم بگنجاند. سازمان صدا و سیما فرمان رهبری معظم انقلاب در سال 1381 را لبیک گوید و به جمع 26 دستگاه عضو این ستاد بپیوندد. همان دستگاه‌ها و اعضایی که صدا و سیما آنان را نیز قبول دارد و برنامه‌های مشارکتی متعددی با حمایت آنان می‌سازد.
* توتون صنعت: از درج برخی از اسامی به کار رفته اجتناب شده است