پول‌هایی که زیر سایه بی‌قانونی به باد می‌رود

به گزارش توتون صنعت روزنامه صمت در گزارشی از سطح شهر به اقتصاد دخانیات پرداخته و می نویسد: این روزها با عبور از مقابل دکه‌های روزنامه‌فروشی، آدم‌هایی را می‌بینیم که به جای روزنامه، سیگار می‌خرند. این اپیدمی آن‌قدر گسترش یافته که پای آن به کافه‌ها و رستوران‌ها نیز باز شده است. در بیشتر کافه‌های شهر، زیر سیگاری همراه با منو روی میز می‌آید. طبق بررسی‌ها و نتایج به‌دست آمده این تنباکوهای کاغذپیچ‌شده حالا به‌دست نوجوانان افتاده و سن مصرف دخانیات در کشور به  ۱۳ سال رسیده است. این آمار نشان می‌دهد نوجوانان به‌شدت تحت‌تاثیر وسوسه «یک پک» قرار می‌گیرند. گویی تصاویر وحشتناک روی پاکت سیگار هم نتوانسته آن‌طور که باید نگاه افراد را به این محصول تغییر دهد. همچنین جذابیت برخی از کارکترهای فیلم‌های سینمایی با سیگار کشیدن آنها برای جوانان چند برابر شده است.

گرانی هم مصرف را کم نکرد

بهتر است به این اعداد توجه کنید: مصرف سیگار در ایران به بیش از ۶۵ میلیارد نخ در سال رسیده و سالانه ۶۰ هزار نفر بر اثر مصرف دخانیات در کشورمان فوت می‌کنند. براساس این آمار، میزان فوتی‌های سالانه مصرف دخانیات در ایران، ۴ برابر بیش از تصادفات جاده‌ای است.  اواخر سال ۱۴۰۰، طبق اعلام رئیس سازمان امور مالیاتی نرخ مالیات بر ارزش‌افزوده سیگارهای داخلی و خارجی مشخص شد و از ۱۳ دی به اجرا درآمد. طبق قانون مالیات بر ارزش‌افزوده، نرخ این مالیات بر سیگارهای داخلی ۲۵ درصد و خارجی ۶۵ درصد تعیین‌ شده است. با این وجود، جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات اعلام کرده ایران کمترین اعمال مالیات بر محصولات دخانی را دارد. در بسیاری از کشورها اثبات شده با هر 10 درصد افزایش مالیات بر دخانیات، شاهد ۵ درصد کاهش مصرف دخانیات هستیم، اما بازار داغ دخانیات در کشور ما سال‌هاست جنب‌وجوش خود را حفظ کرده و ظاهرا گرانی تاثیری بر تقاضای آن نداشته است. دسترسی آسان به سیگار و نرخ کم آن می‌تواند یکی از هزاران دلیلی باشد که افراد به‌راحتی به سمت مصرف دخانیات می‌روند.

روزنامه جای خود را به سیگار داد

بازار کساد فروش روزنامه در سال‌های اخیر موجب شده کیوسک‌داران برای امرارمعاش خود به فروش اقلام خوراکی و دخانی رو بیاورند. فروش دخانیات، یکی از راه‌های کسب درآمد کیوسک‌های مطبوعاتی است که سود خوبی هم  برای آنها به همراه دارد. شنیده‌ها حاکی از آن است که میزان درآمد حاصل از فروش تنقلات و سیگار برای دکه‌ها در محدوده  ۷۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان در ماه است. صمت برای پیگیری این موضوع و بررسی صحت آن با فعالان این حوزه به گفت‌وگو پرداخته است.

نادر فداکار، رئیس اتحادیه دکه‌داران تهران در گفت‌وگو با صمت پیرامون تفاوت دکه‌های جراید و تنقلات، گفت: اتحادیه دکه‌داران با بیش از ۷۶ سال سابقه در ۵ رسته شغلی تنقلات، گل، صنایع‌دستی، خرده‌فروشی از طریق دکه‌ها، کتاب‌فروشی و اطلاعات شهری موفق به دریافت «کد آیسیک» شده است. کدگذاری آیسیک به‌عنوان یک روش ساده و دقیق برای تعیین هویت کالاها، قطعات، مدارک و اموال، سال‌هاست در شرکت‌ها و زنجیره‌های تامین مورداستفاده قرار می‌گیرد. این در حالی است که اتحادیه جراید تنها موفق به دریافت یک کد آیسیک آن‌هم برای فروش جراید شده است.

کد آیسیک چیست؟

این فعال صنفی در توضیح کارآیی کد آیسیک در اقتصاد، اظهار کرد: این کد مخفف عبارتinternational standard industrial classification به‌معنای سیستم بین‌المللی طبقه‌بندی استاندارد صنایع است. این کد گذاری، روشی ساده و دقیق برای تعیین هویت کالاها، قطعات، مدارک، اموال و … سال‌های زیادی است که در سطح شرکت‌ها و زنجیره‌های تامین مورداستفاده قرار می‌گیرد. با کمک کد isic، دسترسی به جریان اطلاعات به‌ویژه اطلاعات مربوط به محصول و موجودی‌ها، تسهیل شده است. وی افزود: شورای اجتماعی اقتصادی سازمان ملل با توصیه کمیسیون آمار از تمامی شرکت‌ها و کشورها خواسته تا طبقه‌بندی اطلاعات خود را به این روش انجام دهند و کد آیسیک را به‌عنوان محور طبقه‌بندی‌ها در نظر بگیرند.

تقریبا می‌توان گفت تمامی واحدهایی  در سازمان ملل فعالیت دارند، از این طبقه‌بندی برای آمار خود استفاده می‌کنند و استفاده از این شیوه برای آمارگیری، طبقه‌بندی و فهم اقتصاد در سطح جهانی بسیار کارآمد بوده است. به‌طور کلی می‌توان گفت سیستم isic، یک طبقه‌بندی براساس نوع فعالیت اقتصادی است.

تغییر کاربری

فداکار در ادامه گفت: براساس قانون نظام صنفی هر دکه‌ای که قصد تغییر کاربری داشته باشد، باید برای دریافت مجوز به سراغ اتحادیه مربوطه برود. با افت فروش روزنامه تحت‌تاثیر گسترش فضای مجازی، کاسبی دکه‌داران جراید، با مشکلات جدی‌تری مواجه و با کاهش درآمد چشمگیر همراه شده است. به همین علت دکه‌داران مطبوعاتی برای امرارمعاش خود شروع به فروش تنقلات کردند. در ادامه این مسیر، فعالیت این گروه با اعضای صنف دکه‌دارانی که در 5 رسته شغلی مجوز فعالیت داشتند، تداخل شغلی پیدا کرد.

رئیس اتحادیه دکه‌داران تهران ضمن بیان این مطلب، افزود: با توجه به شرایط بد اقتصادی، سعی شد بین این دو گروه صنفی تعامل برقرار شود. در نهایت این روند منجر به افزایش تعداد دکه‌هایی شد که به فروش تنقلات و سیگار می‌پردازند.

فداکار با اشاره به اینکه یک‌سری از واقعیت‌ها را باید پذیرفت و می‌دانیم که همه روزنامه‌فروشان اقدام به فروش تنقلات می‌کنند، تصریح کرد: فروش دخانیات در دکه‌ها، سابقه‌ای دیرینه دارد و بیش از ۵۰ درصد درآمد آنها از فروش سیگار است.

مشتی که نشانه خروار نیست!

فداکار با تکذیب درآمدهای ۱۰۰ میلیون تومانی حاصل از فروش سیگار برای فعالان این صنف، گفت: در همه مشاغل این شرایط حاکم است که عده‌ای درآمد بهتری نسبت به هم‌صنفان خود دارند. اینکه همه دکه‌داران درآمد خوبی از فروش سیگار یا تنقلات دارند، درست نیست و شاید این تعریف تنها شامل ۱۰ درصد دکه‌داران شود. بسیاری از دکه‌داران از پس هزینه‌های زندگی خود برنمی‌آیند. رئیس اتحادیه دکه‌داران تهران با اشاره به ابلاغ قوانین و محدودیت فروش سیگار به دکه‌داران افزود: همه دکه‌داران موظف به اجرای ۳ قانون درباره فروش سیگار هستند. این 3 قانون عبارتند از اینکه کالای قاچاق دخانی به فروش نرسد، سیگار در معرض دید نباشد و  به افراد زیر ۱۸ سال سیگار نفروشند. برای رعایت این 3 قانون ابلاغی، از اعضای صنف تعهد گرفته شده است.

نظارت بر فعالیت دکه‌داران

فداکار در ادامه بیان کرد: برای نظارت بر رعایت قوانین ابلاغی، اتحادیه دکه‌داران با بازرسی‌های گسترده، فعالیت اعضای این صنف را زیر نظر دارند. بازرسان ما می‌دانند که شکل ظاهری دکه‌های فروش جراید با دکه‌های فروش تنقلات که زیر نظر اتحادیه دکه‌داران هستند، متفاوت است. در نتیجه با درنظر گرفتن فاکتورهای قانونی به بررسی دقیق آنها می‌پردازند. وی در توضیح تفاوت فعالیت بین اعضای این دو صنف گفت: دکه‌های صنف تنقلات بزرگ‌تر و هر ۴ طرف آن کرکره خور است، اما جراید ۳ طرف آن بسته و اندازه آن کوچک‌تر است. در نتیجه بازرسی‌ها، در صورت تکرار تخلفات و بی‌توجهی به اخطارها، جواز آنها باطل خواهد شد. همچنین اگر بازرسان شاهد فروش سیگارهای قاچاق در دکه‌ها باشند به‌سرعت این محصولات جمع‌آوری‌شده و برای دکه‌دار، جریمه‌های سنگینی دارد.

هنوز سهمیه دولتی نداریم

رئیس اتحادیه دکه‌داران تهران در پایان درباره سهمیه‌های سیگار برای دکه‌داران، بیان کرد: برای فروش سیگار باید مجوز جداگانه تهیه شود که در انتظار دریافت آن هستیم. به همین علت، دکه‌داران هیچ سهمیه دولتی برای دریافت سیگار با نرخ دولتی ندارند. این در حالی است که در صورت دریافت مجوز می‌توانیم با سهمیه دولتی اقدام به خرید سیگار کنیم.

تخلف را به جرم تبدیل کنید

داود فکوری، رئیس اتحادیه سوپرمارکت‌داران و مواد پروتئینی تهران در گفت‌وگو با صمت درباره فروش سیگار در سوپرمارکت‌ها، گفت: ۳ اتحادیه سوپرمارکت‌داران و مواد پروتئینی تهران، خواربارفروشان و صنف عطار و سقط، مبادی قانونی صدور مجوز برای واحدهای صنفی تحت پوشش هستند. جواز فعالیت از سوی هر یک از اتحادیه‌های یادشده قابل صدور است، اما پروانه فروش سیگار در یک واحد صنفی، تنها از سوی اتحادیه سوپرمارکت‌داران صادر می‌شود. این افراد، سیگارهای باکیفیت را از شرکت‌های پخش دریافت می‌کنند و در جایگاه ویژه فروش سیگار در سوپرمارکت‌ها قرار می‌دهند.

وی در ادامه به بیان قوانین فروش سیگار در سوپرمارکت‌ها پرداخت و افزود: فروش سیگار به افراد زیر ۱۸ سال، فروش فله‌ای‌ و نخی و فروش کالای قاچاق ممنوع است و در صورت مشاهده، به فرد متخلف تذکر داده می‌شود.

رئیس اتحادیه سوپرمارکت‌داران و مواد پروتئینی تهران در پایان با بیان راهکاری برای کمک به کاهش مصرف سیگار، اظهار کرد: برخوردهای نظارتی باید شدیدتر باشد. تمام واحدهای صنفی باید بدانند که فروش سیگار به افراد زیر ۱۸ سال جرم است و قانون‌گذار برای این جرم مجازات‌هایی را پیشنهاد کرده است.

فکوری در توضیح روند نظارت افزود: به‌عنوان نمونه، زمانی که بازرسان به سوپرمارکت‌ها مراجعه کنند و شاهد چند بسته سیگار باز باشند، متوجه اقدام این فروشنده به فروش سیگارهای نخی می‌شوند و در ادامه اقدامات لازم را انجام می‌دهند. اگر ممنوعیت فروش سیگار به افراد زیر ۱۸ سال یا فروش نخی به صورت رسمی اعلام شود و همه فروشندگان با این موضوع به‌عنوان یک «قانون» برخورد کنند، می‌توان رفته‌رفته بازار فروش دخانیات را نظام‌مند کرد. اگر این اتفاق رخ دهند، فرهنگ‌سازی خوبی انجام خواهد شد، زیرا استعمال سیگار برای افراد زیر ۱۸ سال، آسیب‌های فراوانی را به‌دنبال دارد و گاهی ممکن است با افزایش سن به مصرف مواد مخدر برسد.

گشتی در بازار

برای دریافت اطلاعات دقیق‌تر به سراغ یک فروشنده عمده سیگار در بازار رفتم. او درباره میزان فروش ماهانه سیگار رقمی حدود یک میلیارد تومان را اعلام کرد و گفت: سود حاصل از فروش این محصولات، بسیار پایین است. بسیاری از هم‌صنف‌های ما در خیابان مولوی، سیگارهای خود را با ضرر می‌فروشند.

این فروشنده با توجه به فروش بالای سیگارهای خارجی بیان کرد: بر خلاف تصور، سیگارهای قاچاق تغییر نرخ کمتری دارند، اما قیمت برندهای ایرانی به صورت لحظه‌ای تغییر می‌کند. علت این تغییر قیمت‌ها می‌تواند وجود دلالان بازار باشد.

این فعال بازار با اشاره به نقش دلالان در بازار سیگار گفت: به‌دلیل انباشت سیگار در اختیار دلالان و واسطه‌ها، در حال حاضر میزان این کالا در بازار بیشتر از موجودی انبار کارخانه است.

وی درباره میزان فروش امسال اظهار کرد: میزان فروش امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش یافته است. این فروشنده در پایان نرخ برخی از سیگارهای موجود در بازار را اعلام کرد و افزود: قیمت سیگار مارلبرو هر بسته از ۳۰ تا ۱۵۰ هزار تومان، وینستون هر بسته از ۲۰ تا ۴۵ هزار تومان، اسکار بسته‌ای ۸ هزار تومان، فورمن بسته‌ای ۱۳۵ هزار تومان، دانهیل بسته‌ای ۷۹ هزار تومان و کمل بسته‌ای ۲۰ هزار تومان است.

سخن پایانی

مصرف بالای سیگار و آسیب‌های آن بر هیچ‌کس پوشیده نیست. بسیاری از نوجوانان این روزها اقدام به خرید سیگارهای نخی می‌کنند تا به دور از چشم خانواده، به قول خودشان «پُکی بزنند و غم دنیا را فراموش کنند»، اما چه تضمینی وجود دارد که این افراد چند سال دیگر به دام اعتیاد نیفتند. اینکه چه زمان می‌توان راهکاری دائمی برای کنترل مصرف دخانیات پیدا کرد، مشخص نیست. آیا نمی‌توان برخورد قانونی نسبت به جوانان زیر 18 سال که در کوچه و خیابان از دخانیات استفاده می‌کنند، مانند افرادی که قانون را رعایت نکرده و مثلا کمربند خود را پشت فرمان نمی‌بندند، داشت؟