از پیشخوان تا تولید و بازارهای بین المللی

نظام‌آبادی می‌گوید: تولیداتش با نظارت‌ کامل کارشناسان وزارت صمت و کنترل کیفی مناسب به بازار عرضه می‌شود. محصولات تولید‌شده در شرکت‌های او به کشورهای مختلف صادر می‌شوند، اما حالا خطوط تولیدش در انتظار تصمیم مسئولان برای ترخیص ماده اولیه از گمرک است. تنش‌های ایجاد‌شده بر سر مابه‌‎التفاوت نرخ ارز نیمایی و تأخیرهای ایجاد‌شده در خرید مواد اولیه مورد نیاز خطوط تولید، سبب شده است خط تولید سیگار این شرکت به دلیل کمبود ماده اولیه متوقف شود و خط تولید تنباکو هم همین‌طور از 20‌ فروردین سال جاری تعطیل است. بر اساس آمارهای موجود سال 98، در ایران 65 میلیارد نخ سیگار مصرف شده و این یعنی به ازای هر ایرانی 783 نخ سیگار دود شده است. بازار دخانیات ایران به مصرف سیگار خلاصه نمی‌شود. در سال 98 ایرانی‌ها بیش از 10هزار تن تنباکوی قلیان مصرف کرده‌اند. قلیان پای ثابت دورهمی‌های جوانان شده است. از نوک قله کوه تا سفره‌خانه‌ها و کافی‌شاپ‌ها قلیان حضور دارد. گروهی هم هستند که همان قلیان‌های سنتی را ترجیح می‌دهند و مصرف قلیان‌های معسل برایشان جنبه فانتزی دارد.  گرایش به سیگار و قلیان، بازاری با گردش مالی 30 هزار میلیارد تومان در کشور به وجود آورده است.

تولید محصولات غیر‌استاندارد در واحدهای زیرپله‌ای

دخانیات اگرچه برای سلامت انسان مضر است و سالانه جان 60 هزار ایرانی را می‌گیرد، اما آنچه بیشتر مسئولان سلامت کشور را نگران می‌کند، توتون‌های زیرپله‌ای با عوارض فراوان است که سلامت مصرف‌کنندگان را نشانه رفته است. بر اساس اعلام کارشناسان، از آنجا که در تولید تنباکوی معسل امکان تقلب وجود داشته و در واحدهای زیرپله‌ای این تقلب رخ می‌دهد، تنباکوی معسل را باید حتما از مراکز معتبر خرید. کارشناسان می‌گویند استفاده از فضولات حیوانی در تهیه تنباکوی معسل می‌تواند انواع آلودگی‌های قارچی، میکروبی و انگلی را وارد بدن انسان کند؛ بنابراین بسیار مهم است افرادی که تمایل به استفاده از چنین محصولاتی دارند، حتما از برندهای شناخته‌شده استفاده کنند و مطمئن باشند تنباکوی مصرفی آنها در واحدی زیرپله‌ای فراوری نشده است. اما مراکز معتبر را چگونه می‌توان شناخت و روند تولید در واحدهای استاندارد به چه شکل است که خرید از برندهای معتبر را ضروری می‌کند؟

تولید تنباکو در شرکت کارا‌پارسیان

برای اطلاع از نحوه تولید سیگار و تنباکوی معسل استاندارد، به شهرک صنعتی شمس‌آباد رفتم؛ کمی آن‌سوتر از تهران و در نزدیکی فرودگاه امام خمینی‌(ره). شرکت کارا‌پارسیان 110 یکی از آن شرکت‌هایی است که تنباکوی معسل تولید می‌کند. این شرکت تنباکوهای معسل خود را در بسته‌های 50 تا هزار‌گرمی برای مصارف شخصی، سفره‌خانه‌ها و قهوه‌خانه‌ها به بازار عرضه می‌کند.

تولید تنباکوی معسل، روندی طولانی، زمان‌بر و جالب است. توتون ویرجینیای تولید‌شده در مزارع استان گلستان، از کیلومترها دورتر به کارخانجات شهرک شمس‌آباد منتقل می‌شوند تا با فراوری‌های تبدیلی روی آن به تنباکوی معسل تبدیل شود.

 گلیسیرین تهیه‌شده با توتون‌های مرغوب كشت داخلی تركیب می‌شوند و به‌منظور گذراندن دوره زمانی مناسب باید بین 10 تا 20 روز با توجه به شرایط آب‌و‌هوایی به همراه فروكتوز و گلوكز میكس می‌شوند تا آماده فرموله‌شدن و بسته‌بندی شوند.

تعریف طعم‌هایی برای تنباکو

پس از فراوری توتون با مواد افزودنی، آن را به وسیله مخازنی به خط تولید نهایی منتقل می‌کنند. خطوطی که کارش تولید ترکیب عطر و طعم برای تنباکوی معسل است. اسانس‌های تنباکوی معسل از آنجایی که تولید داخلی ندارد، از فرانسه وارد می‌شود. حسین نظام‌آبادی، مدیر‌عامل شرکت کارا‌پارسیان، به مشکلات خرید اسانس از خارج اشاره کرده و می‌گوید: ما هیچ‌گاه از مراکز غیر‌معتبر و غیر‌استاندارد مانند ناصرخسرو اسانس متفرقه نمی‌آوریم؛ زیرا این مسئله باعث خواهد شد کنترلی بر کیفیت اسانسی که استفاده می‌کنیم، نداشته باشیم و جدا از اینکه کیفیت محصولمان افت کرده و برندمان را از دست می‌دهیم، امکان اینکه سودجویان سایر اسانس‌ها را به‌جای اسانس‌های دخانی ارائه کنند نیز بسیار زیاد است. بعد از این مرحله، محصول آماده بسته‌بندی را در اختیار داریم که پس از قرا‌رگرفتن در خطوط اتوماتیک و نیمه‌اتوماتیک، در بسته‌های بزرگ و کوچک بسته‌بندی می‌شوند تا با برندهای مختلف در بسته‌بندی‌های بزرگ‌تر به بازار عرضه شوند.

این شرکت ظرفیت تولید روزانه 10 تن تولید را در حال حاضر داراست و می‌تواند سالانه بیش از سه هزار تُن از محصولات تنباکوی معسل را با ذائقه‌های مختلف تولید و به بازار عرضه کند.

لازیودرما بلای جان خرمن‌ها

کارخانه‌ای دیوار به دیوار کارخانه تولید تنباکوی معسل متعلق به همین مجموعه قرار دارد و سیگاری با برند مگان تولید می‌کند. خط تولید کارخانه می‌تواند در دقیقه دو هزار نخ تولید کند. به این ترتیب، سالانه 800 میلیون نخ یا 80 هزار کارتن سیگار به بازار عرضه می‌کند، اما حالا این خط تولید خوابیده است. برای تولید سیگار این برند، خرمن از خارج وارد می‌شود، اما مدیران این مجموعه قصد دارند زمینه تولید خرمن سیگار در کارخانجات این شرکت در استان گلستان را فراهم کنند تا ضمن ایجاد اشتغال بیشتر در داخل از وابستگی خود به بیگانگان نیز بکاهند. در زمان بازدید از خطوط تولید شرکت، کارکنان در حال تعمیر خطوط تولید و بسته‌بندی نخ‌های سیگاری که از قبل تولید شده است، بودند. تولید سیگار هم پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. نظام‌آبادی به‌عنوان رئیس شرکت از مشکلات کنترل کیفی خرمن مورد استفاده در سیگار و مسائلی که گمرک برای آنها در زمان ترخیص مواد اولیه به ‌وجود آورده تا خط تولید سیگارشان به نحوی متوقف شود، سخن می‌گوید.

به گفته نظام‌آبادی، خرمن توتون سیگار مستعد نوعی آفت به نام لازیودرماست که به دلیل توقف طولانی كالا در گمركات كشور و نامناسب‌بودن محیط نگهداری توتون در گمرکات، به محموله خرمن توتون وارد شده و به آن آسیب می‌زند و در صورتی كه خرمن توتون سیگار به همراه لازیودرما وارد كارخانه شود، با مشاهده آفت مذكور مجبور به امحای محموله می‌شویم كه خود همین موضوع باعث بالا‌رفتن هزینه‌ها و قیمت تمام‌شده محصول نهایی می‌شود.

این تولیدکننده بیان می‌کند: حفظ شرایط محیطی یکی از پیچیده‌ترین و سخت‌ترین مراحل قبل از تولید سیگار است. محموله‌های توتون وارداتی از زمان ورود به کارخانه نیاز به رسیدگی، نظارت و کنترل کیفی دارند تا خدای ناکرده دچار آفت و حشره‌زدگی، افت رطوبت و خرابی نشوند. برای همین منظور کارشناسان این شرکت در مراحل مختلف و به صورت دائم، سلامت توتون‌ها را رصد می‌کنند و قبل از استفاده از هر محموله توتون، مراحل قرنطینه و ارزیابی کیفی حتما سپری می‌شود. همچنین سالن‌های مربوط به سیگارت‌سازی و انبارش آن سالانه در چند مرتبه قرنطینه و سم‌پاشی می‌شوند تا از هرگونه آفت و حشره دور باشند. نظام‌آبادی تأکید می‌کند: باید مواد اولیه مورد استفاده در صنعت سیگار در شرایط محیطی مناسب نگهداری شود که متأسفانه انبار‌های گمرکات  فاقد آن شرایط محیطی هستند و عموما به دلیل تغییر مکرر قوانین واردات کالا و نیز مشکلات ارزی، بخش‌نامه‌های بانکی و معضلات تحریمی، کالاها زمان زیادی را در گمرکات تا ترخیص سپری می‌کنند که نتیجه آن، شامل ازبین‌رفتن مواد اولیه تا افت کیفی و هزینه‌های سرسام‌آور گمرکی، همه و همه دودش فقط به چشم تولید‌کننده می‌رود.

خط تولید مگان در انتظار تصمیم مسئولان

کاغذ سیگار و فیلتر از خارج از کشور به ایران وارد می‌شود و توقف ترخیص محموله‌های شرکت سبب شده که خط تولید دچار کمبود ماده اولیه شود.

نظام‌‌آبادی ادامه می‌دهد: در حال حاضر نه‌تنها کاغذ سیگار و اسانس ما در انتظار ترخیص در گمرک است، بلکه بقیه مواد اولیه‌ای که سفارش داده‌ایم نیز پشت این محموله‌ها گیر کرده‌اند.

او عنوان می‌کند: بر اساس بخش‌نامه‌های بانک مرکزی، بانک عامل ما (بانک سپه) معتقد است این شرکت جهت واردات کالاهای خود تأخیر داشته و مستوجب پرداخت مابه‌التفاوت نرخ ارز است؛ در‌حالی‌‌که ما مراحل قانونی لازم را طی کرده‎ایم و به کلیه تعهدات ارزی خود با توجه به تمام نامهربانی‌ها، تحریم‌ها، عدم تخصیص به‌موقع ارز و تحریم کشتیرانی و مشکلات ترانزیت کالا، جامه عمل پوشانده‌ایم. با همه اینها از ما می‌خواهند برای ترخیص کالاهایمان مابه‌التفاوت ارز را بدهیم تا بتوانیم مواد اولیه مورد نیاز خود را آزاد کنیم. ما باید مابه‌التفاوت ارز نیمایی با آزاد را بدهیم. زمانی که ما ارز خریداری کردیم، ارز نیمایی 12 هزار تومان بود، اما امروز این نرخ در بازار به 24 هزار تومان رسیده است.

به گفته این تولیدکننده، مابه‌التفاوت مد‌نظر بانک مرکزی بیش از 20 میلیارد تومان است. از سوی دیگر، 17 تا 18 میلیارد تومان سرمایه این شرکت هم که صرف خرید ماده اولیه شده، در گمرک باقی مانده است. با توجه به شرایط اقتصادی کشور، پرداخت این مابه‌التفاوت برای کالاهایی که به گمرکات وارد شده‌اند، هیچ توجیهی ندارد. در حال حاضر هزینه‌های گزاف دموراژی زیادی از محموله‌های شرکت دریافت می‌شود و این مسئله هزینه‌های ما را افزایش می‌دهد. او اضافه می‌کند: بانک سپه معتقد است ما کالاهای خود را با تأخیر به کشور وارد کرده‌ایم و به همین خاطر باید تعهد بدهیم که مابه‌التفاوت ارز نیمایی را پرداخت کنیم. با این اوضاع تولید نمی‌توان این مابه‌التفاوت را داد و به نوعی این‌گونه مقررات قهری تیشه به ریشه تولید می‌زند.  نظام‌آبادی می‌گوید: ما تولیدکننده هستیم؛ عدم ترخیص کالای ما از گمرک، باعث شده خط تولید سیگار متوقف و خط تولید تنباکو نیز از 20 فروردین تعطیل شود‌. اگر ترخیص انجام نشود، خطوط تولیدمان متوقف شده و 260 تا 270 نفر پرسنلی که داریم، بی‌کار می‌شوند.

تولید اسپری نفت برای اولین‌بار در کشور

شرکت کاراپارسیان فقط محصولات دخانی تولید نمی‌کند؛ این شرکت در راستای تکمیل سبد کالایی خود، برای نخستین‌بار در کشور اسپری آتش‌زا را که جایگزین مناسبی برای انواع الکل و ژل‌های آتش‌زاست، تولید کرده است. اسپری گاز فندک و برف شادی هم دیگر محصولات این شرکت هستند. نظام‌آبادی اضافه می‌کند: آن روزهایی که کرونا کشور را درگیر کرده بود، این شرکت در راستای مسئولیت اجتماعی خود، با ایجاد تغییر در خطوط تولید و واردات الکل‌، خطوط تولید اسپری ضدعفونی‌کننده دست را راه‌اندازی کرد. این شرکت قوطی‌های مورد نیاز برای انواع اسپری‌ها را هم خودش تولید می‌کند و یکی از مجهزترین خطوط تولید قوطی و اسپری فولادی را دارد.

تبدیل عاملیت دخانیات به تولید

این شرکت تولیدکننده سیگار مگان، قوطی‌سازی، پرکن اسپری‌ها، فراوری توتون و تولید تنباکوی معسل، تحت مدیریت حسین نظام‌آبادی به فعالیت خود ادامه می‌دهد. او که از قدیمی‌های مجموعه دخانیات کشور است و 30 سال سابقه حضور در این صنعت را دارد، سرنوشت جالبی داشته و مسیر عجیبی را برای رسیدن به خط تولید طی کرده است.

نظام‌آبادی می‌گوید از پیشخوان  بازار آمده است. تفاوت خود با تولیدکنندگان دیگر را این‌گونه توصیف می‌کند: من از بازار به بخش تولید آمده‌ام و با عشق کار می‌کنم، اما این روزها مشکلات اداری و موانع بسیار زیاد است که ما دائم درگیر آنها هستیم.

او در دهه 60  کار خود را از یک سوپر‌مارکت آغاز کرده است و تلاش و پشتکارش باعث شده خود را به‌عنوان یکی از عاملیت‌های کل شرکت دخانیات ایران معرفی کند.

این تولیدکننده می‌گوید: به من عامل کل دخانیات را دادند. من به این کار ادامه دادم و چندین سال عامل کل دخانیات بودم؛ از دخانیات استان تهران خرید می‌کردیم و آن را عرضه می‌کردیم. همان سال‌ها بود که بحث تولید هم در سر من دور می‌زد. او بیان می‌کند: اولین مجوز تولید تنباکوی معسل ما را شرکت دخانیات ایران در زمان ریاست آقای رحمانی‌خلیلی داد. این تولیدکننده بیان می‌کند: در آن زمان، شرکای تجاری ما در تولید سیگار تخصص داشتند و ما فکر می‌کردیم که توتون و تنباکو هم مثل سیگار است، اما این‌گونه نبود. آن سال‌ها دخانیات با یکی، دو جا قرارداد بست، اما نتوانست بحث تنباکوی معسل را به نتیجه برساند. ما که مجوز در این زمینه داشتیم، مجبور شدیم با دست خالی و بدون تجربه فنی کافی وارد بحث تحقیقات گسترده در زمینه‌ تولید آن محصول شویم. او ادامه می‌دهد: من برای پیگیری تولید به کشور امارات رفتم تا علاوه بر دسترسی به اطلاعات، دانش و فناوری، بتوانیم محصولی با‌کیفیت و صادرات‌محور تولید کنیم و  دو سالی تلاش کردیم تا تولیدمان روی روال بیفتد. در سال 90 از شرکای تجاری خود جدا شدیم. آنها هم‌اکنون در همین شهرک ما کارخانه تولیدی دارند و برند معسلی را تولید می‌کند. نظام‌آبادی می‌گوید: تنباکوی معسل ایران را به صورت غیرقانونی به افغانستان می‌برند، اما محصولات تنباكوی معسل شركت كارا‌پارسیان به بیش از 12 كشور صادرات داشته و محصولات شرکت خود را به روسیه و برخی کشور‌های اروپایی صادر کرده‌ایم. به همسایگان نیز صادرات داریم؛ عراق و قطر دوتا از مشتریان ثابت ما هستند. یکی، دو بار هم به جمهوری آذربایجان صادرات داشتیم. در ارمنستان موفق نشدیم. کشور ترکیه از طریق پیله‌وری، از محصولات ما استفاده می‌کند. از مجاری قانونی هم توتون خام به ترکیه، روسیه، عراق، آذربایجان و سایر کشور می‌دهیم، اما  در حال حاضر به دلیل عدم موجودی مواد اولیه، آن‌هم با كم‌لطفی بانك سپه كه بانك عامل این شركت در انجام امور ارزی است، فعالیت ما تعطیل شده است.  او تأکید می‌کند نماینده وزارت صمت و مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر دخانیات کشور، دائما به صورت سرزده به خطوط تولید شرکت‌های تحت مدیریتش مراجعه می‌کند و نمونه‌هایی را که از خطوط تولید برداشته، به آزمایشگاه‌های مرجع آن وزارتخانه برای بررسی کیفی ارسال می‌کند.