نبود ممنوعیت برای کشت توتون در ایران

 سطح زیر کشت توتون و تنباکو در ایران چقدر است؟

توتون و تنباکو از گیاهان تدخینی است که انحصارا برای صنعت دخانیات استفاده می‌شود. مدیریت دولتی این کار طبق قانون به وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) واگذار شده است. مرکزی در این وزارتخانه و جود دارد که برنامه‌ریزی برای کشت و نظارت بر توتون و تنباکوی تولیدی و وارداتی و حتی صنعت آن را انجام می‌دهد. در گذشته هم تمام برنامه‌ریزی‌ها از سوی شرکت دخانیات ایران انجام می‌شد. اخیرا برخی شرکت‌های بخش خصوصی هم مجوزهایی گرفته‌اند و سیاست‌های وزارت صمت این بوده است که سایر شرکت‌ها هم بتوانند به این عرصه اضافه شوند. وزارت جهاد کشاورزی به این دلیل که به هر حال این گیاه یک محصول زراعی است و کشاورزان این کشت را انجام می‌دهند، تا حدودی در این برنامه‌ها حضور دارد. آمار تولید این محصول را رسما در آمارنامه‌ها اعلام می‌کند. مجموع توتون و تنباکو در کشور عددی حدود 10 هزار هکتار، کمی بیشتر یا کمتر کشت می‌شود. کشت این محصول طبق قراردادها انجام می‌شود؛ البته ممکن است برخی کشاورزان خارج از قراردادها هم کشت کنند.

 این دو محصول در همه استان‌ها کشت می‌شود؟

این دو محصول در همه استان‌های کشور کشت نمی‌شود. استان گلستان یکی از استان‌های اصلی کشت توتون است و با فاصله از بقیه قرار دارد. تقریبا نصف توتون‌کاری کشور در استان گلستان انجام می‌شود؛ البته این سطح در حال کمتر‌شدن است. تنباکو نیز در استان‌های بوشهر و هرمزگان و نواحی گرم جنوب کشت می‌شود و این مناطق از نواحی عمده کشت آن است؛ البته استان‌هایی مثل اصفهان، خراسان رضوی، سیستان‌و‌بلوچستان، قسمتی از فارس و مرکزی هم به کشت تنباکو اختصاص یافته‌اند. این محصولات بازارهای خاص خود را دارند و مورد مصرف صنعت دخانیات کشور هستند.

 اشاره کردید که وظایف کشت توتون به وزارت صمت محول شده است؛ در‌حالی‌که توتون یک گیاه صنعتی است. چرا وزارت کشاورزی در این حوزه وظیفه‌مند نیست؟

چون این گیاه کاملا یک گیاه صنعتی بود، انتقال وظیفه انجام شد. قبلا دخانیات زیر‌مجموعه وزارت صمت بود، اما اخیرا به شرکت‌های خاص نیمه‌دولتی و صندوق‌های بازنشستگی فروخته شد. چون شرکت دخانیات زیرمجموعه وزارت صمت بود، تصمیم گرفته شد صنعت، کشت، تولید، واردات، صادرات و همه موارد مرتبط با توتون متمرکز شود تا بتوانند تولید و قاچاق را کنترل کنند. واردات و صادرات را کامل کنترل کنند. به این دلیل وظایف به وزارت صمت منتقل شد، ولی وظیفه وزارت جهاد کشاورزی است که سم، کود و کارهایی نظیر تأمین ماشین‌آلات و این موارد را مثل عموم کشاورزان برای توتون‌کاران هم بر عهده بگیرد. مجوزهای واردات سم یا کود، تولید سم و کود در داخل، توزیع و... با درخواست وزارت صمت و برنامه‌ریزی کلان وزارت جهاد کشاورزی انجام می‌شود.

 توتون‌کاران معتقدند کشاورزانی هستند که از یک سو وزارت صمت به آنها خدمات نمی‌دهد و از سوی دیگر وزارت جهاد کشاورزی در سم، کود و... با آنها همکاری نمی‌کند. این اعتراض آنها درست است؟

برنامه توتون و تنباکو کشت قراردادی با صنعت است. صنعت بر اساس نیاز برآورد می‌کند که این میزان هکتار باید کشت انجام شود. برای این کشت با کشاورزان قرارداد می‌بندند. تا اینجا مشکلی نیست. هیچ محدودیتی برای تأمین نهاده‌ها، خرید و حتی خدمات فنی وجود ندارد، اما برخی کشاورزان مازاد قرارداد یا خارج از قرارداد کشت می‌کنند. این ممکن است آنها را دچار محدودیت کند که پیشنهاد ما به کشاورزان این است که بر اساس قرارداد و نیاز صنعت کشت کنند؛ زیرا این محصول مصرف خارج از صنعت ندارد. برگ توتون را نمی‌توانند در بازار و بین مردم بفروشند. صنعت هم میزانی که نیاز دارد و کیفیت آن را اعلام می‌کند، خریداری خواهد کرد. اگر طبق قرارداد عمل کنند، نارضایتی پیش نمی‌آید؛ اما کشت خارج از قراردادها، نارضایتی ایجاد می‌کند.

 بخش صنعت می‌گوید نیاز به سطح کشت بیشتری از توتون دارد، اما وزارت جهاد کشاورزی همواره به دنبال محدود‌کردن کشت توتون است. این موضوع صحت دارد؟

کشت توتون و تنباکو جزء برنامه‌های اولویت‌دار وزارت جهاد کشاورزی نیست، اما محدودیت و ممنوعیتی برای کشت این محصول اعمال نکرده است. از سوی دیگر، برخی موارد به وزارت بهداشت بازمی‌گردد و می‌توانید از آنها سؤال کنید. ایران جزء کنوانسیون کاهش مصرف دخانیات است. این کنوانسیون بین‌المللی است. آنجا تعهداتی وجود دارد. این تعهدات باعث می‌شود وزارت جهاد کشاورزی حمایت‌های یارانه‌ای و ویژه به این کشت نکند و حتی زراعت‌های جایگزین معرفی کند، نه اینکه برای کشت مزاحمت و محدودیت ایجاد کند و با آن مبارزه کند. تعهد ما این است که حمایت یارانه‌ای صورت نگیرد. حمایت کلان و عمومی مثل کود و سم انجام می‌شود؛ وقتی توتون کشت می‌شود، آفت نباید وجود داشته باشد و باید کنترل شود، اما حمایت ویژه از توتون نخواهیم کرد. این جزء وظایف وزارت جهاد کشاورزی نیست. حتی تعهد کردیم که بتوانیم کشت جایگزین در هر منطقه معرفی کنیم. وزارت بهداشت مسئولیت آن کنوانسیون را بر عهده دارد. همه دستگاه‌ها هم عضو هستند. وزارت صمت هم در این کنوانسیون وظایفی برای کاهش مصرف دارد. نیروهای انتظامی، قضائی و... هم در آن عضو هستند و هر‌کس وظیفه‌ای دارد. وظیفه وزارت جهاد کشاورزی معرفی زراعت‎های جایگزین برای توتون است. ما می‌دانیم اگر در هر استانی کشاورزان بخواهند توتون و تنباکو را نکارند، چه باید بکارند. در گلستان پنبه و دانه‌های روغنی را معرفی می‌کنیم.

 در هر صورت به این شیوه مصرف سیگار کنترل نمی‌شود و تقاضا برای آن وجود دارد. سالانه مقدار زیادی خرمن سیگار به ایران وارد می‌کنیم. می‌توانیم با تولید یک محصول صنعتی به اندازه نیازهای کشور، هم درآمد کشاورز را بهبود دهیم و هم از خروج ارز جلوگیری کنیم. به این جنبه مسئله توجه شده است؟

درست می‌فرمایید، اما تنظیم مصرف و سیگار‌کشیدن یا سیگارنکشیدن مردم جزء وظایف ما نیست. در بحث تأمین، هم تولید وجود دارد و هم واردات. ما وظیفه داریم برای تولید، جایگزین معرفی کنیم. واردات را باید گروه‌های دیگری کنترل کنند. فرهنگ را باید گروه‌های دیگری کنترل کنند. بااین‌حال در کلان همه تصمیم گرفتند کاهش مصرف دخانیات داشته باشیم. این یک اصل و تعهد بین‌المللی است. قبول هم کرده‌اند که در این مسیر حرکت کنند و همه هم این قضیه یعنی کاهش مصرف دخانیات را دوست داریم. درباره دخانیات هر‌کس وظیفه‌ای دارد، اما وظیفه وزارت جهاد کشاورزی فقط معرفی زراعت جایگزین است.

 کشاورزان مدعی هستند توتون را در کشت دوم با یک محصول زراعی می‌توان کاشت. این ادعا درست است؟

توتون یک کشت بهاره است. مثل پنبه کشت اول است، اما می‌شود تا حدودی کشت دومی انجام داد. در این صورت، دوره رشد توتون کوتاه‌تر و تولید آن کمتر می‌شود، اما برنامه‌ریزی در این رابطه را انستیتو تحقیقات توتون که زیر نظر دخانیات است، انجام می‌دهد. اطلاعات فنی در انستیتو تحقیقات توتون و تنباکوی شرکت دخانیات تهیه می‌شود و به کشاورزان اعلام می‌کنند.

 شما به‌عنوان متولی بخش کشاورزی، اگر کشاورزی بخواهد در قالب دو کشت توتون بکارد، مانعی برای او ایجاد نمی‌کنید؟

ما اصلا در این رابطه برنامه‌ریزی نمی‌کنیم. برنامه‌ریزی مرکز کشت در وزارت صمت انجام می‌شود. یافته‌های علمی هم در شرکت دخانیات و مراکز تحقیقاتی که دارد، تولید می‌شود و سپس برنامه‌ریزی می‌کنند.

 کمی غیر‌منطقی نیست که توتون به‌عنوان یک گیاه صنعتی در وزارت جهاد کشاورزی مدیریت نمی‌شود و این وزارتخانه هیچ مسئولیتی در قبال آن نمی‌پذیرد؟

این‌گونه نیست که ما مسئولیتی نپذیریم یا مداخله نکنیم؛ برنامه ما توسعه کشت نیست، اولویت ما کشت توتون نیست. اولویت دولت نیست. در فرادست این تصمیمات را گرفته‌اند. مسئله توتون و تنباکو ممکن است چندان مربوط به مزرعه نباشد. بحث صنعتی آن، واردات، قاچاق و صادرات هم درباره این محصول مطرح است. در این ارتباط به صورت متمرکز انحصار توتون و تنباکو در اختیار شرکت دخانیات طبق قانون قرار گرفته است. اخیرا سیاست‌های وزارت صمت این است که بخش‌های دیگر هم وارد شوند. به این معنا نیست که وزارت جهاد کشاورزی کوتاهی یا فرار می‌کند یا نمی‌خواهد در این رابطه ورود کند؛ این یک دستور فرادستگاهی است و وظیفه ما این است که از طریق کاهش تولید در داخل، به کاهش مصرف کمک کنیم.

 اگر قوانین اصلاح شود و قوانین فرادستی از وزارت جهاد کشاورزی بخواهد وارد فضای کشت توتون با هدف بهبود وضعیت معیشتی کشاورزان شود، به نظر شما منطقی است که ما به سمت کشت این محصول صنعتی برویم؟ به قدری درآمد برای کشاورز ایجاد می‌کند که وضعیت معیشت کشاورزان بهبود یابد؟

در هر زراعتی اگر متولی دیگری برای آن تعیین نکرده باشند، وظیفه وزارت جهاد کشاورزی است که دقت کند و نظارت و برنامه‌ریزی روی آن داشته باشد. این محصول چون متولی دارد، به این خاطر ما دخالت نمی‌کنیم. خیلی از محصولات دیگر هستند که در سیاست‌های ما ممکن است نباشد، اما چون متولی ندارد، ما وظیفه داریم مشارکت داشته باشیم. اگر متولی کشت توتون حذف شود، قوانین فرادستگاهی هم باید حل شود. ما در جایی تعهد به کاهش کشت دادیم، در جاهایی کاهش مصرف و کشت جایگزین را تعهد کرده‌ایم. همه این موارد باید حل شود و در سیاست‌ها قرار بگیرد؛ در آن صورت طبق سیاست‌های کلان مملکتی دخالت کنیم.

توتون صنعت: بر اساس تقویم زراعی، کشت در توتون از اوایل اسفند ماه با احداث خزانه نشاء شروع و عملیات خرید محصول از کشاورزان تا پایان دی ماه هر سال ادامه دارد. در مورد تنباکو هم تقریبا همین تقویم به‌ غیر از رقم برازجانی که احداث خزانه آن در آبان ماه شروع می‌شود برای سایر ارقام شبیه توتون است. با این تفاوت که زمان خرید این محصول در آبان ماه به‌طور معمول خاتمه می‌یابد.